Урганч давлат унивeрситeти табиатшунoслик факулътeти

Табиий географик районлаштиришнинг таксономик бирликлари
Территорияни табиий географик районлаштириш классификацияси ҳақида жуда кўп ишлар бор. Турли авторлар Ер ландшафт қобиғини районлаштириш классификацияси системаларини так .... лиф қилишган. Бу системаларнинг айримлари ландшафтнинг 1 фақат зонал хусусиятларига асосланган, баъзилари эса азонал . хусусиятларини, яна бошқалари ҳам азонал, ҳам зонал хусусиятларини ҳисобга олади. Бундан ташқари таксономик системалар жуда хилмахил. Биз қуйида кўпчилик эътироф этган районлаштириш схемаси ҳақида тўхтаб ўтамиз.
Табиий географик районлаштириш классификациясининг кўпчилик томонидан маъқулланган схемаси йирик бирликлардан кичикларга томон қуйидаги тартибга эга:


Ер ландшафт қобиғи
Қуруқлик Дунё океани
Материклар Океан
Географик минтақа Минтақа
Сектор
Улка
Зона
Провинция
Район
Ландшафт

Бу системадаги энг йирик бирликлар — материклар, географик минтақалар, секторлар дунёнинг майда масштабли карта ларидагина схематик равишда берилади.

Материк — ҳамма томондан ёки деярли ҳамма томондан океан ва денгизлар билан ўралган йирик қуруқликдир. Ҳар бир материк ўзига хос орографик, тектоник тузилишга ҳамда ландшафт минтақаларига эга. Материкларнинг ана шу ўзига хос хусусиятлари ва территориал яхлитлиги уларнинг табиий географик районлаштириш бирлиги сифатида асос бўлади.
Географик минтақа — географик қобиқнинг Ер экваторидан қутбларга томон тартиб билан алмашиниб келадиган, ландшафтларида маълум умумий хусусиятлар бўлган, ўзига хос атмосфера умумий циркуляциясига ва радиация баланси курсаткичига эга бўлган кенг полосадир. Ер юзида қуйидаги географик минтақалар ажратилади: экваториал, шимолий ва жанубий субэкваториал, шимолий ва жанубий тропик, шимолий ва жанубий субтропик, шимолий ва жанубий мўътадил, шимолий ва жанубий қутб ёни, шимолий ва жанубий қутбий минтақалар. Қутбий, мўътадял, тропик, экваториал минтақалар асосий минтақа бўлиб, уларда йил бўйи бир хил ҳаво массаси ҳукмрондир. Қутб ёни, субтропик ва субэкваториал минтақалар, оралиқ ёки ўткинчи минтақалардир. Уларда йилнинг илиқ ва совуқ даврига қараб, ҳаво массалари алмашиниб туради. Географик минтақалар, бутун Ер шари миқёсида олинганда типологик бирлик ҳисобланади. Шунинг учун ҳам уларни фақат материклар доирасидагина табиий георафик бирлик сифатида ажратиш мумкин. Масалан, Шимолий Американинг мўътадил минтақаси, Евросиёнинг тролик минтакаси, Жанубий Американинг экваториал минтақаси ва ҳоказо.
Секторлар. Иссиқликнинг тақсимланиши режими, ёғин-сочин иқдорига қараб материкларда секторлар ажратилади. Секторларнинг иссиқлик режими, ёғинсочин миқдори ва тақсимланиши материк қиёфасига, орографиясига, атмосфера циркуляцияси ва океан оқимларига боғлиқ. Айрим минтақалар фақат иккитагина секторга бўлинади. Айрим минтақаларда иккитадан океан ёни, биттадан материк ичкарисидаги секторларни ажратиш мумкин.
Қутбий минтақаларда секторлар фарқи кам бўлади.