|
3.Postindustrial (yuqori industrlashgan) jamiyatdagi servis faoliyati. Postindustrial jamiyatdagi servis faoliyatini tahlil etishni nazariy asoslari
XX asrni 60-70 yillarida rivojlangan davlatlarda yangi postindustrial jamiyatni sifatlari paydo bo’la boshladi. Uning dinamikasi industrial – ommaviy ishlab chiqarish bilan emas, balkim fanga boy informasiya - kompyuter texnologiyalari va servisni ijtimoiy va madaniy segmentlarida xizmatlar mavqyeini oshishi bilan belgilandi. Bunday jarayonlar fanda “informasion revolyusiya”, “iqtisodni servislashtirish” deb ifodalanadi.
Informatsion revolyusiya odamlar hayotida kompyuter texnikasi aloqani avtomatlashtirilgan tizimlarini kirib kelishi bilan bog’liq. Informatizasiya jamiyat rivojlanishini ijtimoiy, texnologik, iqtisodiy-siyosiy va madaniy mexanizmlarini integrasiyalashtiradi. Shunday qilib, informasion xarakterdagi yangi madaniy va ijtimoiy – gumanitar talablar shakllanishiga imkoniyatlar yuzaga keladi. Yangi informasiyani paydo bo’lishi va tarqalishi bilan bog’liq barcha narsalar rivojlangan davlatlar va jahon xo’jaligi iqtisodida servis – informasion ishlab chiqarish segmentini tashkil etdi.
Iqtisodiyotni servislashtirish boshqaruv faoliyati, informasiya ishlab chiqarish oqimlari va umuman olganda xizmat ko’rsatish ishchilarini madaniyat darajasi va professional sifati kabi sohalarni faol ravishda investisiyalash bilan bog’liq. Bu jarayon ilmiy-texnikaviy progress sur’atlarini o’sishi, iqtisodiy faoliyat doirasida foydani oshishi, xizmat ishlab chiqaruvchilarni kredit resurslariga bo’lgan talabini oshishi va umuman olganda, raqobatni chuqurlashishi bilan belgilanadi.
XX asrni oxirida rivojlangan davlatlarda xizmat sektorini ikkilamchi, sanoatga bo’ysingan va unga bog’liq degan tasavvurlar yengib o’tila boshlandi. Asr oxiriga borib G’arbiy Yevopa, Yaponiya davlatlarida bank, moliya, informasion boshqaruv va kompyuter ishlab chiqarish xizmatlari milliy va regional rivojlanishni yetakchi elementlari sifatida belgilandi.
Postindustrial iqtisodni farqli xususiyati nomoddiy mahsulot – xizmatlar ulushini, yakka buyurtmalar bo’yicha mahsulot ishlab chiqarilishini oshishidir. Ertangi kun jamiyatida xizmatlar va informasiyalar ishlab chiqarish tovar ishlab chiqarishdan ustun turishi olimlar tomonidan ta’kidlanmoqda. Bunday turdagi jarayonlarda bilim, ma’naviy boyliklar, umuman olganda informasiya ishlab chiqarish yetakchi ahamiyatga ega. Hozirgi kunda bunday ishlab chiqarish jarayonlarida buyurtmani talabga muvofiq bajarilishi haqidagi boshlang’ich ma’lumotlarni beruvchi hisoblanmish iste’molchilarni ishtirok etishi zarurligi oshib bormoqda. Aynan, o’zida ishlab chiqaruvchi va iste’molchini interaktiv munosabatini aks ettirgan ana shunday mahsulot yaqin kelajakdagi tovar – xizmatni eng farqli xususiyati hisoblanadi.
Yaratilayotgan mahsulot turlarini kengayishi, xizmat yoki tovarlarni yuqori foydaliligiga erishish ishlab chiqarishni oldingi maqsadini, ya’ni yuqori foydaga erishiщni saqlab turadi. Ammo, qanday bo’lmasin yuqori foyda olish tamoyili katta sarf harajatlar bilan kechishi sababli postindustrial jamiyat uchun juda xavfli hisoblanadi. Postindustrial jamiyatni vazifalari jamiyatni atrof-muhit bilan yaxshi munosabatlariga, odamlar aloqalari va o’zaro ta’sirlarida insonparvarlikni amal qilinishiga erishishga yo’naltirilgan bo’ladi.
Industrial rivojlanishni jiddiy qarama - qarshiliklari bilan insoniyat XX asrni oxirlarida yuzma-yuz to’qnash keldi. Rivojlangan davlatlar to’qnash kelgan muhim salbiy tendensiyalar quyidagilar hisoblanadi:
Noqulay ekologik holat va qayta tiklanmaydigan tabiiy zahiralarni tugab borishi.
Turli kontinetlarda, bita davlatda yashovchi fuqarolar o’rtasidagi ijtimoiy tengsizlikni kuchayib borishi. Hozirgacha hyech qaysi bir davlatni o’sib borayotgan ishsizlik, shunigdek, yuqori daromad oluvchi va kambag’al aholi o’rtasidagi ijtimoiy to’siqlarni yengib o’tishga imkoniyati yetarli emas.
G’arbiy Yevopa, AQSh va Kanada davlatlarida ro’y berayotgan keng deindustrializasiya jarayonlari.
Bu davlatlarni qudratli transmilliy kompaniyalari uchun ma’lum vaqtdan boshlab o’z vatanlarida ommaviy ishlab chiqarishni rivojlantirish foydasiz bo’lib qolar ekan. Ular Osiyo, Lotin Amerikasini rivojlanayotgan davlatlariga standartlashtirilgan ommaviy talab tovarlarini ishlab chiqarishni bir qismini, ekologik zararli ishlab chiqarishni ko’chirishmoqda. Bunday qadam ularga o’z davlatlariga past tannarxli tayyor mahsulotni kiritish orqali ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirish va yuqori foyda olish imkonini beradi.
Rivojlangan davlatlarda fanga boy, yuqori aniqlik talab qiluvchi, unikal ishlab chiqarish (samolyotsozlik, aerokosmik mahsulotlar, kompyuterlar uchun mikrosxemalar va boshqalar), shunigdek, strategik, ijtimoiy va harbiy sabablar tufayli chetga chiqarilishi mumkin bo’lmagan ishlab chiqarishlar saqlab qolinmoqda.
G’arb Davlatlarida informasion moliyaviy texnologiyalar va bank kapitali mavqyeini oshishi.
80 yillar o’rtalaridan boshlab moliyaviy kapitalni moddiy rivojlanish va ishlab chiqarish quvvatlari ehtiyojlaridan ajralishi ro’y berdi, bu esa bank xizmat ko’rsatishi sektori – fond bozorini rivojlanishiga olib keldi. Dunyo iqtisodiy amaliyotida bir yilgi valyuta savdosi 400 trilion dollarni tashkil etadi, bu esa jahondagi tovar savdosidan 80 marotaba yuqoridir. Demak, zamonaviy ijtimoiy rivojlanish real qiymat ishlab chiqarishsiz qo’shimcha foyda olish uchun sharoit yaratadi. Valyuta intervensiyalari odatda, bank mexanizmlari tizimlari bilan ta’minlanadi, natijada kapitalni materialsizlashtirish va ishlab chiqarishga bog’lanmasligi yuzaga keladi.
Texnogenli sivilizasiyani rivojlanishi sari odamni ichki inqirozi ro’y beradi.
Zamonaviy hayot tarzi oila, alohida inson hayot faoliyati uchun noqulay sharoitlar yaratadi. Ko’pgina odamlar psixologik zo’riqishlarni qiyin yengib o’tadi, texnogen muhitga moslasha olmaydi. Odam umumiy ma’naviy qiyofasini yo’qota boshlaydi, ularda oila, bolalarga bo’lgan ehtiyoj yo’qola boradi. Bunday odamlar sonini oshib borishi jamiyatda jinoyatlar sonini o’sishiga, ruhiy kasallar shuningdek, aroqxo’rlar, giyoxvandlar, ishsiz, uy-joysiz shaxslarni paydo bo’lishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
