Urganch davlat universiteti «ilmiy izlanish asoslari» fanidan

Litsyenziyalar turi va litsyenzion shartnomalarning shartlari. Litsenziya bu- patent egasining boshqa shaxslar bilan alohida huquqlarining bir qismini sotish (berish) bo‘yicha tuzgan huquqiy bitimi (shartnomasi) dir.
Tegishlicha amaliyotda kelishuvchi tomonlarni belgilash uchun quyidagi umum qabul qilingan atamalardan foydalaniladi:
Litsenziar – litsenziya sotuvchi.
Litsenziat – litsenziya sotib oluvchi
XX asrda intellektual mulk ob’ektlariga litsenziyalar bilan savdo qilish alohida ahamiyat kasb etdi va industriya uchun yangi texnologiyalarning manbai bo‘lib, savdo–sotiqning rivojlanishi va bir mamlakatdan ikkinchisiga investitsiyalar oqib kirishiga turtki bo‘ldi. Litsenziya savdosi – bu zamonaviy texnologik almashinuv, demak, xalqaro iqtisodiy munosabatlarning harakatlantiruvchi kuchidir.
Hozirgi paytda dunyoda yuz byerayotgan iqtisodiy tyexnologik jarayon sharoitlarida xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi uchun litsyenziyalar sotish yo`li bilan ilmiy-tyexnikaviy yutuqlarni ayirboshlashni kyengaytirish lozimdir. Litsyenziyalar sotish odatdagi tovarlarni sotishga qaraganda jadalroq sur`atlar bilan bormoqda.
Litsenziya bitimi yoki litsenziya litsenziar (sotuvchi, litsenziat (xaridor)ga o‘zaro kelishilgan tijorat shartlarida intellektual mulk ob’ektidan foydalanish huquqini taqdim etadigan savdo bitimidir.
Patyent o`zini xarid qiluvchiga mutlaq litsyenziya sharoitida muayyan monopol huquq byeradi. Sanoat mulklari, patyent bilan muhofazalanganda chyet el firmalari uchun ko`proq qiziqish uyg`otadi, chunki bunday vaziyatda sotib olingan litsyenziya zarur tyexnikaviy ma`lumotdan tashqari firmaga buyum ishlab chiqish va sotishda monopol huquq (litsyenziyaviy shartnoma doirasida) byeradi.
Har qanday holatda ham patyent olingan yoki talabnoma byerilgan ixtirodan foydalanish huquqi litsyenziyaning mavzui bo`lavyermaydi. Qanday hollarda patyentsiz litsyenziya sotish amalga oshiriladi? Shulardan biri — tyexnikaviy yyechim atayin patyentlashtirilmaganda yoki tyexnikaviy mohiyat oshkor etilishi tufayli patyentlashtirish imkoni qo`ldan chiqarilganda. Shu bilan bir vaqtda boshqa firma mazkur yyechim ishlab chiqilgan firma tomonidan ko`rsatiladigan tyexnikaviy yordam va uning ishlab chiqarish tajribasisiz mazkur faoliyatni uddalay olmaydi. Ba`zan ishlab chiqarish tajribasini umuman patyentlashtirib bo`lmaydi, u patyentga loyiq emas.
Litsenziya bitimlarining mohiyati va ularning tasnifi. Litsenziya bitimi yoki litsenziya litsenziar (sotuvchi, litsenziat (xaridor)ga o‘zaro kelishilgan tijorat shartlarida intellektual mulk ob’ektidan foydalanish huquqini taqdim etadigan savdo bitimidir.
Bozor tovarlari sifatida litsenziyalarning o‘ziga xos xususiyati buyumlar (moddiy ob’ektlar) taqdim etilayotganidan emas, balki intellektual mulk ob’ektlari uchun mutlaq huquqlarning savdosi amalga oshayotganligidan iboratdir.
Alohida ta’kidlab o‘tamizki, O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi bo‘yicha litsenziya bitimlari amalda bo‘lishining majburiy sharti ularning Davlat patent idorasida davlat ro‘yxatidan o‘tishi hisoblanadi.
Litsenziya mohiyatining ta’rifiga ko‘ra litsenziya bitimini imzolash uchun birinchi zaruriy shart litsenziarda haqiqiy muhofaza hujjatlari (masalan, ixtirolar, sanoat namunalari uchun patentlar, tovar belgilarini ro‘yxatga olish to‘g‘risida guvohnomalar va hokazo) bilan tasdiqlangan litsenziya predmetiga mutlaq mulk huquqining mavjud bo‘lishi zarur.
Biroq, patentlar bilan himoyalanmagan intellektual mulk ob’ektlari, masalan, nou-xau yoki tijorat sirlari ham litsenziya predmeti bo‘lishi mumkin. Bunday holatda egasining mutlaq huquqi raqobatchilardan sir saqlashga asoslanadi va bu litsenziya bitimining shartlariga muvofiq litsenziat o‘z zimmasiga oladigan majburiyatlar bilan ta’minlanadi. Litsenziyalar bilan savdo qilishda “nou-xau” (tijorat sirlari) ni litsenziya bitimiga, masalan, patentlangan ixtiroga qo‘shimcha sifatida kiritish amaliyotidan foydalaniladi.
Jahon amaliyotida litsenziya bitimlari odatda quyidagi eng muhim belgilardan kelib chiqqan holda tasniflanadi:

• 
  litsenziya predmeti;
  
• 
  litsenziya turlari;
  
• 
  taqdim etilayotgan huquqlar hajmi;
  

Litsenziya predmeti bo‘yicha tasniflanadigan litsenziya shartnomalarining guruhiga ixtirolar, tovar belgilari, sanoat namunalari, nou-xau, foydali modellar, EHM uchun dasturlar, ma’lumotlar bazalari va integral mikrosxemalar topologiyalari uchun litsenziya bitimlari kiradi.
Odatda muayyan bitimning predmeti intellektual mulk ob’ektlariga huquqlar savdosi (taqdim etish, sotish) bilan cheklanib qolmaydi, balki litsenziyani o‘zlashtirish va undan foydalanish uchun zarur texnik hujjatlarni berish, texnik yordam ko‘rsatish, shuningdek bir qator hollarda maxsus uskunalar, xom ashyo, butlovchi qismlar, namunalar va boshqalarni yetkazib berishni o‘z ichiga oladi.
Litsenziyalar turlari bo‘yicha tasniflanadigan litsenziya bitimlarining guruhi, o‘z navbatida, quyidagi kategoriyalarga bo‘linadi:

• 
  intellektual mulk ob’ektlaridan foydalanish uchun huquqlar boshqa savdo bitimlarning tarkibiga kiritilmasdan mustaqil litsenziya shartnomasi doirasida taqdim etiladigan sof litsenziyalar;
  
•