6.8-rasm. Gorizontal gidro pardalardan foydalangan holda ko'ndalang qatorli ruda konlarini qazib olish sxemasi (6.5. - rasmda belgilari ko'rsatilgan)
117
TABIIY O'TKAZUVCHAN RUDALARDAN BLOKLARDA URANNI YER OSTIDA TANLAB ERITMAGA O'TKAZISHNING
SHAXTALI TIZIMI (II SINF) Aytib o'tilgan yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish tizimlari hozirgi vaqtda yaxshi tabiiy suv o'tkazuvchanlikka (Kf > 0,1 m/sut, g'ovaklilik 5 % dan yuqori) ega hamda ekspluatatsion blokda ruda jismlarining barcha uchastkalariga reagentning mavjud erkinligini ta'minlovchi uran konlarini qazib olishda ishlatilmoqda. Tanlab eritmaga o'tkazilayotgan eritma harakati rejimi va qayta ishlash uchastkasining konstruktiv elementlari ruda va ruda sig'imli jinslarning fizik va mexanik xossalariga, ruda jismlari morfologiyasiga bog'liq. Uranning bir qatlamli gidrogen konlarini qazib olishning aralash turida yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish tizimlarining ko'plab variantlaridan biri bo'lib, ikkinchi geologik va texnologik guruhning birinchi tipiga taaluqli bo'lganlaridan kengroq tarqalgani drenaj va in'yeksiyaviy tog’ ishlanmalarining chiziqli joylashuvi yordamida reagent eritmasi filtratsion bosimi tizimlari sanaladi. Bunda ruda koni yoki uning bir qismini bloklarga bo'lishadi hamda ular qavariq to'rtburchak shakliga ega bo'ladi (6.9-rasm). Blok konturi orqali tayyorlanuvchi drenaj ishlanmalari o'tib, qo'shma bloklar uchun umumiy hisoblanadi; o‘q chizig’‘i orqali ikkinchi turdagi ishlanmalar o'tadi (nagnetat). Kesilgan butun quvvati bo'yicha tiklanayotgan ruda jismidan kesik yoriq hosil qilinadi yoki kamuflyaj portlashlari orqali yorilgan zonalar hosil qilinadi va tez - tez bo'lib turuvchi texnologik skvajinalarni burg'ilash amalga oshiriladi. Shuni hisobga olish kerakki, texnologik skvajinalar juda kam miqdorda eritmani qabul qiluvchi bo'ladi, ayniqsa kuchsiz bir jinsli bo'lmagan suv o'tkazgichli yog'in jinslarida bu holat kuzatiladi. Rudalarda yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish tizimlarini qo'llash uchun zarur shartlardan biri tuproq blogida suv o'tkazmas jinsning bo'lishi yoki sun'iy tayyorlangan suv kuchlanishlari bo'lishi hisoblanadi. Rejada blok o'lchamlari ruda jinslarining filtratsion xossalari va eritma bosimiga bog'liq bo'ladi. Odatda o'lchovlar (100 - 200) X (40 - 60 m) lar atrofida bo'ladi, xavfsizlik texnikasi shartlari bo'yicha yetkazib beriladigan reagentning bosimi esa 60-70 m dan oshmaydi. Tektonik yoriqlar uran qurollanishi lokalizatsiya qilingan ruda jismlarining a’lo darajada tushuvchi konlaridan birida, intensiv yoriqlik zonalarida tog’-kon ishlarining eng quyi gorizontidan ham pastroqda keng tarqalgan joyida o'zlaridan 10 m dan 50 m gacha chuqurlikda qovushmaydigan 3-4 texnologik skvajinalardan burg'ilangan yelpig'ichli gorizontal tog’-kon
118
ishlanmali yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish usuli muvaffaqiyatli tarzda qo'llanadi.
Texnologik skvajinalarning bir yelpig'ichi orqali bosim ostida uranni tanlab eritmaga o'tkazish uchun syera kislotasi eritmasini yuborishadi, qo'shni yelpig'ichli texnologik skvajinalar orqali esa mahsuldor aralashmalarning erliftlar yoki elektrovakuum uskunalari yordamida tortib olish ishlari amalga oshiriladi (6.10 - rasm). Filtratsion oqimning yo'nalishini o'zgartirish yer qa'ridan uranni ajratib olishni 30-70% gacha oshiradi (rudada metallning miqdori, minerallashishi va jinsning yoriqligiga bog'liq holda). Boshqa ruda jismlari tik qiya joylashgan konda texnologik skvajinalar orqali eritmani yetkazish bilan yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish tizimlari orqali uranni qazib olish muvaffaqiyatli bajariladi.
6.9-rasm. Drenajli kon lahmlarining chiziqli joylashuvida tabiiy joylashgan ruda massivida yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish blokining konstruksiyasi va yuboruvchi lahm ostida differensial yoriqli rudali jinsni tashkil qilish: 1 - polevoy shtrek; 2 - eritma o'tkazadigan naporli peremichka; 3 - chiquvchi portlatish texnologik skvajinalari; 4 - chegaralaydigan drenajli lahmlar; 5 - rudali qatlam qalinligi bo'yicha o'tilgan
119
vertikal kesimli shellar; 6 - yuboruvchi kon lahmi; 7 - vosstayushiy; 8 - ishqorlovchi aralshmaning oqim chizig’‘i; 9 - ishqorlovchi eritmaning egri chiziqli ortiqcha napori.
Bu yerda texnologik skvajinalar kon lahmlaridan bo'lgan yelpig'ichlar yordamida 40-80 m chuqurlikda burg'ilanadi - yelpig'ichlarda 15-20 tadan texnologik skvajinalar mavjud. Tayyorlab qo'yilgan gorizontdan yuqori burg'ilangan texnologik skvajinalar yelpig'ichlarida 60-100 m bosim ostida ishchi eritmalar tushadi, mahsuldorlari esa kon lahmlarida 5-10 m da burg'ilangan drenaj texnologik skvajinalari orqali ilib olinadi. Tayyorlangan gorizontdan past burg'ilangan texnologik skvajinalar yelpig'ichlaridan uranni tanlab eritmaga o'tkazish yuqorida yozilgan erliftlar yordamida amalga oshiriladi.
6.10-rasm. Yelpig'ichli burg'ilangan so'rib oluvchi va Yuboruvchi texnologik skvajinali gorizontal kon lahmlarining chiziqli joylashuvi bilan tabiiy joylashgan ruda massivida yer ostida tanlab eritmagan o'tkazish bolgi sxemasi:
