4.5-rasm. YOTEO’ da orttirilgan tajribalar asosida tuzilgan texnologik texnologik skvajinalarning joylashish sxemasi: a- ikkita har xil texnologik skvajina; b- bitta so'ruvchi va ikkita yuboruvchi texnologik skvajina; v- ikkita so'ro'vchi va ikkita yuboruvchi texnologik skvajina; g- bitta so'ro'vchi va uchta yuboruvchi texnologik skvajina; d- bitta so'ro'vchi va oltita yuboruvchi texnologik skvajina; e- bir qator so'ro'vchi va ikki qator yuboruvchi texnologik skvajina.
Agar aralashmani o'tkazuvchanligi bir xil o'lchamdagi texnologik skvajinalardan foydalanadigan bo'lsak bu jarayonnig nisbatan tezroq kechishiga imkon yaratib beradi. Biroq bu holda ham uran tarkibini o'rganib chiqish ko‘p vaqt talab qiladi va kislota o‘z ta'sirini yo'qotishiga olib keladi (4.6-rasm).
48
/ 2 3 4.6-rasm. Chegarasiz gorizontda (MASKETda) ikkita texnologik skvajina bilan ishlaganda aralashmaning harakati yo'nalishi va texnologik skvajina ta'sir zonalari konturi setkasi:
1-tok chizig'i; 2- oqim harakat chizig'i (Filtratsion qarshilik raqamlarda yozilgan); 3- ishqorlovchi aralashmaning harakat zonasi chegarasi ( aralashmaning vaqt birligida hudud bo'ylab oqib o'tish notengligi ko'rsatilgan).
Tajriba so'ngida olingan hisob kitoblarga bizga foydadan ko'ra ko'proq zarariga ishlaganimizni ko'rsatadi.
Kamroq vaqt sarflanishi va sarf-xarajatlarining kamroqligi jihatidan eng maqbuli bu uchta texnologik skvajinadan iborat konlardir(4.7-rasm). Bunday holda aylanma harakat hududi qanchalik kichik bo'lsa, texnologik skvajina ichidagi kislota sarfi shunchalik kam bo'ladi. Xuddi shu natijaga (4.8-rasm) to'rt texnologik skvajinali konlarda ham ko'rishimiz mumkin. Ulardan ikkitasi( ichki) so'rib oluvchi va yuboruvchi texnologik ikkitasi (tashqi) kuzatuvchi. Texnologik skvajinalardagi gidravlik tortishish kuchi evaziga yuqoridagi kabi lokal chegaralardagi eritmalarning qisqarishi cheklanishi o'tkazilayotgan tajribalar jarayonida juda muhim hisoblanadi. To'siq hosil qiluvchi texnologik skvajinalarda olib boriladigan tajribalarning eng katta kamchiligi shundaki, ish jarayonida ichki va tashqi texnologik skvajinalarning to'xtovsiz ishlashini umuman iloji yo’q. Qurib chiqilgan sxemalar tufayli yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish jarayonida uran bir chiziqdagi eng asosiy hudud bo'lib bir ikkita texnologik skvajinalar bilan
49
texnologik ravishda o'rab olinganligi tufayli jarayonni qay darajada kechayotganini faqat bir yo'nalishda bilish mumkin.
4.7-rasm. Uchta texnologik skvajinalarning ishlash tizimida eritmaning tarqalish chegarasi holati va oqim setkasi (o‘ng tomon pastida texnologik skvajinalar bo'yicha sarf miqdori q ko'rsatilgan; 4.6-rasim alomati)
rasm. Chegaralanmagan suvli gorizontda to'rtta texnologik skvajinalarning ishlash tizimida ertimaning tarqalish chegarasi holati va oqim setkasi (o‘ng tomon pastida texnologik skvajinalar bo'yicha sarf miqdori q ko'rsatilgan; 4.6-rasm alomati)
50
Tajribalar olib borilayotgan maydonni kengaytirish uchun hamda ruda konlarining yarmini u yerdagi minerallarning tarkibini va xossalarini o'rganish hamda lokalizatsiya qurollari sifatida hatto sxemalardan ham foydalanishning imkoni bor. Bu hollarda kislota qo'yiladigan texnologik skvajinalar ko‘p qirrali hududning tepa qismidan boshlab qo'yiladi va tog’ jinsining markazida joylashgan so'rib olish texnologik skvajinalar orqali so'rib olinadi. Shu yo‘l orqali tajribalarning turli yo'nalishidagi burg'ilash qoidalarini o'rganishimiz mumkin. Kuzatuv texnologik skvajinalar va so'rib olishga mo'ljallangan texnologik skvajinalar orsidagi debitlarning kon ichidagi gradiyentlar orasidagi tenglik ichki bosim filtratsiya oqimi tufayli saqlab qolinadi. (4.9-4.10 rasm)larda to'rttalik va ettitalik tuxumsimon shaklda joylashtirilgan texnologik skvajinalarni ko'rishimiz mumkin.
4.9-rasm. Tizim oqimi va eritmaning tarqalish chegaralarining joylashuvi cheklanmagan suvli gorizontda ishlaydigan uchta yuboruvchi va bitta so'rib oluvchi qudug'i tizimiga xos ( 4.6-rasmda qolgan ma'lumotlar keltirilgan).
Yuqorida aytib o'tilganlardan tashqari ba’zi gidrogen konlardagi tajribalar hamda ishlab chiqarish jarayonidagi tajribalar ham oxirgi paytlarda bir chiziqdagi sxemalar texnologik texnologik skvajinalar qatorida joylashtirilgan (4.11 rasm) Ularning amaliyotda keng qo'llanilishi yer ostida tanlab eritmaga o'tkazish usulining imkonti qadar ishlab chiqarish jarayoniga yaqinlashtirilgan holda tekshirib ko'rish imkonini yaratadi. Qatorli va kombinatsiya sxemalarining asosiy kamchiligi bu burg'ilash ishlarining kengligidir.
51
rasm. Oqim panjarasi va eritmaning tarqalish chegaralarining tarqalishi cheklangan qatlamda ishlaydigan oltita yuboruvchi tizimi va bitta so'rib oluvchi qudug'iga xos bo'lgan sohada ( 4.6-rasmda qolgan ma'lumotlar keltirilgan).
rasm. Hozirgi tizim va cheklashlarsiz suvli gorizontda ishlaydigan 15ta texnologik skvajina tizimiga xos bo'lgan sohada eritmaning tarqatish chegaralarining joylashuvi ( 4.6-rasmda qolgan ma'lumotlar keltirilgan).
Kuzatishga mo'ljallangan texnologik skvajinalar soni va ishlab chiqarish hududidagi joylashuvi avvaldan belgilab olingan sxemaga bog'liq bo‘lib uning
52
yordamida belgilab olingan muammolarni hal qilsa ham bo'ladi. Bular filtratsiya jarayoni tezligini kislota tarkibi va rudalarning ostki yoki ustki qatlamlarini kuzatish imkonini yaratadi. Yuborishga va so'rib olishga mo'ljallangan texnologik skvajinalarning tekislikdagi o'rnining o'zgarishlarini biz 4.6-4.11 rasmlarda ko'rishimiz mumkin. Bir xil ravishda pasayib boradigan bosimlar 4.6,4.8,4.10-rasmlarda berilgan bo'lib bu yerda filtratsiya jarayonining hajimsiz qarshiligi formula tarzida ko'rsatib o'tilgan. Bu formula yordamida har qanday texnologik skvajinalardagi keskin pasayish yoki qo'shimcha sarflangan kislota miqdorini aniqlash mumkin. 4.11-rasmdagi turlar EGDA qurilmasi yordamida tasvirlangan. 4.6-rasmdagi pasayish hisobini olish uchun 4.8- rasmning hisobini olmoq lozim. Pezometrik pasayib ketish pogonasini aniqlash uchun gidrogeologik formula yordamida texnologik skvajinalar orasidagi hisoblarni aniqlashimiz lozim (4.1-4.5 rasmlar). Buning uchun kerakli hisob-kitoblarni quyidagi holatda keltirishimiz mumkin. S = (Q/2xK*M)f, (4.1) Bu yerda:Q — (debit)quduqlarning unumdorligi (4,6-4,8- rasmlardagi sxemalar uchun so'rib oluvchi texnologik skvajinalar debiti, boshqa sxemalar uchun yuboruvchi texnologik skvajinalar debiti) Kf- filtratsiya koeffitsienti. M-rudali qatlam gorizontining qalinligi, f- filtatsiya'ning qarshilik kuchi 4.6-rasmdagi sxema uchun quyidagi ko'rinish:
