Uo‘K: 62(075) kbk

Metall va qotishmalarning mexanikaviy xossalari. Metall va qotishmalarning mexanikaviy xossalari ularning mustahkamligi, qattiqligi, elastikligi, plastikligi, zarbiy qovushqoqligi, yoyiluv- chanligi va toliqishidir.
Mustahkamlik – metall yoki qotishmaning qo‘yilgan yukla­ ma, masalan, cho‘zuvchi, siquvchi, eguvchi, burovchi va kesuvchi yuklama ta’sirida deformatsiyalanishga va buzilishga qarshi tura olish xususiyati (4.1-rasm). Yuklamalar tashqi (og‘irlik, bosim va boshqalar) hamda ichki jism o‘lchamlarining qizish, sovishdan o‘zgarishi, metall strukturasining o‘zgarish va h.k., shuningdek, statik, ya’ni kattaligi va yo‘nalishi jihatidan doimiy yoki dinamik, ya’ni kattaligi va yo‘nalishi va ta’sir qilish vaqti davomliligi bilan o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. Mustahkamlikni aniqlash usul­ lari alohida ko‘rilgan.



4.1-rasm. Metall yoki qotishma shaklini o‘zgartiruvchi yuklamalarning turlari
Qattiqlik – bu metall yoki qotishmaning o‘zidan qattiqroq jismning botishga qarshilik ko‘rsata olish xususiyati. Namunalar sirtiga bosish yo‘li metall va qotishmalarning qattiqligi quyidagi- cha sinab ko‘riladi:
diametri 2,5; 5 mm yoki 10 mm bo‘lgan toblangan po‘lat sharchani sirtiga bosish – qattiqlikni Brinell bo‘yicha aniqlash;
diametri 1,588 mm bo‘lgan toblangan po‘lat sharcha yoki burchagi 120^° bo‘lgan olmos konusini sirtga bosish – qattiqlikni Rokvell bo‘yicha aniqlash;
to‘rt yoqli to‘g‘ri olmos piramidani sirtga bosish – qattiqlikni Vikkers usulida aniqlash.



4.2-rasm. Brinel bo‘yicha qattiqlikni aniqlash chizmasi (a), Rokvell bo‘yicha
(b) va Vikkers bo‘yicha (d).
Elastiklik – metall yoki qotishmaning tashqi bosim ta’siri to‘xtagandan so‘ng dastlabki shaklini olish xususiyati (4.3-rasm).