|
3.1-rasm. Uchma-uch payvand birikmalar:
a – bir xil qalinlikdagi detallar birikmasi; b – turli qalinlikdagi detallar birikmasi; d – qirralari qayrilgan detallarning birikmasi; e – chokning eni; s – detal qalinligi; q – chokni kuchaytirish balandligi (yoki botiqlik chuqurligi); b – erish eni; c – qirralarni qayirish balandligi.
3.2-rasm. Burchakli payvand birikmalar:
a – har ikkala qirrani eritib; b – bitta qirrani eritib; d – ichki chok hosil qilib; e – bitta qirrani qayirib; K – chok kateti.
3.3-rasm. Tavrsimon payvand birikma:
h – erish chuqurligi; K – chok kateti.
3.4-rasm. Ustma-ust payvand birikmalar:
a – bir tomonlama chokli; b – ikki tomonlama chokli; d – ikki tomonla ma ustquymali; e – uchmauch birikma chokiga o‘xshatib bir tomonlama ustquymali; S – payvandlanadigan detallar qalinligi; Pi – ishlatiladigan yuklamaning yo‘nalishi.
Payvand birikmaning har qaysi turining o‘z afzalliklari va kam chiliklari bor. Uchma-uch birikma eng ko‘p tarqalgan. Uni pay vanlanadigan detallar qalinligining keng diapazonida qo‘llash mumkin. Detallar qalinligi millimetrning o‘nli ulushlaridan yuzlab millimetrgacha bo‘lishi mumkin. Payvandlashning bu turi deyarli hamma payvandlash usullarida qo‘llaniladi. Uchma-uch biriktirishda chok hosil qilish uchun qo‘shimcha material kamroq sarflanadi, chok sifatini nazorat qilib turish oson va qulay. Bi-
roq uchma-uch biriktirishda eritib payvandlash uchun detallarni aniqroq yig‘ish talab etiladi – qirralar orasidagi tirqishning bu tun ulanish uzunligi bo‘yicha bir xil bo‘lishini ta’minlash zarur. Ayniqsa, ulanadigan uzun qirralarni (bir necha metrgacha) va profilli prokat (burchaklar, shvellerlar va boshqalar)ning qirrala- rini ishlash va moslash juda murakkabdir.
Burchakli va tavrsimon birikmalar, odatda, payvandlanadigan detallar konstruksiyasining xususiyatlariga qarab belgilanadi, bu larni uchma-uch va ustma-ust birikmalar bilan taqqoslash qi yin. Biriktiriladigan detallarning qalinligi katta bo‘lganida uch ma-uch, burchakli va tavrsimon birikmalarda biriktiriladigan qirralarga ishlov beriladi (3.5-rasm), bu ishlov qirralarning to‘la erishini ta’minlaydi. Elektr-shlak usulida payvandlashda, ba’zi hollarda yoy bilan payvandlashda, qirralar orasidagi tirqishni kat talashtirib ishlov berishning hojati yo‘q.
Ustma-ust birikmalarida ishlov berishning hojati yo‘q, bu ul arning afzalliklaridan biridir. Ular yig‘ish oddiyligi bilan ajralib turadi: ustma-ust joylashtirish kattaligi (uzunligi) hisobiga yig‘ila- digan detallarning o‘lchamlarini moslash, detallar qirralarining noparallelligiga dopuskni (joiz o‘lchamni) kattalashtirish mum kin. Biroq ustma-ust payvandlash asosiy material sarfini ko‘pay tirishni talab etadi – ustma-ust joylashtirish kattaligi eng yupqa detalning kamida uchta qalinligiga teng bo‘lishi kerak. Detallar orasida tirqishga ustma-ust qo‘yilgan detallar uzunligi bo‘yicha nam tushishi mumkin, bu esa birikmaning zanglashiga olib ke ladi. Ustma-ust birikmada detalni nazorat qilish murakkab, ba’zi bir nuqsonlar (masalan, chala payvandlanish) bilinmaydi.
Usma-ust birikmada payvand choklar turli tekisliklarda joy lashgan bo‘ladi, ishlatish vaqtida ularda murakkab kuchlangan lik holati yuzaga keladi, shuning uchun ustma-ust birikmalar o‘zgaruvchan yoki dinamik yuklamada yomon ishlaydi. Mustah kamlikni oshirish uchun uchma-uch birikma bilan kombinatsi yalashtirilgan holda ust qo‘ymalar quyilgan ustma-ust birikmalar qo‘llanadi (3.4-rasmga qarang). Uchma-uch va ustma-ust birik malarning kamchiliklari, ularning afzalliklarini saqlab qolgan holda, erib ketadigan kichik planka bilan biriktirish yo‘li bilan bartaraf etiladi (3.6-rasm). Payvandlash jarayonida yuqorigi qirra ga qo‘yiladigan kuch ta’sirida qizigan metall deformatsiyalanadi, yuqorigi qirra cho‘kadi, chok xuddi uchma-uch birikmadagidek
hosil bo‘ladi (shakllanadi). Erib tushgan planka qo‘shimcha ma terial bo‘lib xizmat qiladi. Qirralarining qalinligi 5 mm dan kam bo‘lgan aluminiy qotishmalaridan tayyorlangan detallarni yoy bi lan payvandlashda erib ketadigan kichik planka qo‘yib payvand lash (biriktirish), ayniqsa, yaxshi natijalar beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
