Uo‘K: 62(075) kbk

Payvandlash kuchlanish, deformatsiyalar va deformatsiyalar hosil bo‘lish mexanizmi. Kuchlanishlarning klassifikatsiya- si. Payvandlash vaqtida qoldiq kuchlanishlar buyumda harorat­ ning notekis taqsimlanishidan yuzaga keladigan termoplastik deformatsiyalar tufayli hosil bo‘ladi. Bunday deformatsiyalar elas­ tik va elastik-plastik bo‘ladi.
Qoldiq kuchlanishlar jismning shu kuchlanishlar muvozanat- lashgan hajmiga bog‘liq holda quyidagicha turlanadi.
Birinchi tur qoldiq kuchlanishlar buyumlarning yoki uning bo‘laklarining o‘lchamlariga teng bo‘lgan yirik hajmlarda muvozanatlashadi va buyumning shakliga bog‘liq holda biror aniq mo‘ljalga ega bo‘ladi. Bu kuchlanishlar plastiklik va elas­ tiklik nazariyasiga muvofiq hisoblab, eksperimental aniqlanadi. Ikkinchi tur qoldiq kuchlanishlar jismning mikrohajmlari che­ garasida, ya’ni bir yoki bir necha metall zarralari chegarasida mu­ vozanatlashgan bo‘ladi. Bu kuchlanishlar ma’lum yo‘nalishga ega emas va ular buyumning shakliga bog‘liq bo‘lmaydi. Bu kuchla-
nishlar tajriba yo‘li bilan aniqlanadi.
Uchinchi tur qoldiq kuchlanishlar juda kichik hajmlarda – atom panjarasi chegarasida muvozanatlashgan bo‘ladi. Ular ham aniq yo‘nalishga ega emas va eksperimental usulda chiziqlarning in­ tensivligi o‘zgarish darajasiga qarab rentgenogrammlarda aniqla­ nadi.
Qurilish konstruksiyalari va mashinasozlikda muhandislik hisoblari yordamida faqat birinchi tur qoldiq kuchlanishlar his­ oblanadi.
Jismning xususiy kuchlanishlari yo‘nalish jihatidan bir o‘qli – chiziqli, ikki o‘qli – tekis (yassi) va uch o‘qli – hajmiy bo‘ladi (4.5-rasm).



4.5-rasm. Xususiy kuchlanishlarning yo‘nalishlar bo‘ylab klassifikatsiyasi:
a – bir o‘qli; b – ikki o‘qli; d – uch oqli.

Payvandlashda deformatsiyalarning vujudga kelish jarayonini ko‘rishda shu narsani nazarga olish kerakki, po‘latning sovish ja­ rayonida uning fizikaviy va mexanikaviy xossalari o‘zgaradi (4.6- rasm).

 MPa