Uo‘K: 62(075) kbk

Gazning ichki bosim kuchi elektrod uchida bo‘ladigan kimyoviy reaksiyalar natijasida yuzaga keladi, elektrod uchidagi suyuqlan­ gan metall qancha o‘ta qizigan bo‘lsa, bu reaksiyalar shuncha faolroq bo‘ladi. Bu reaksiyalarning hosil bo‘lishiga boshlang‘ich mahsulot gazdir, shu bilan birga hosil bo‘lgan gazlar hajmi reaksi­ yada qatnashayotgan birikmalar hajmidan bir necha o‘nlab marta ortiq bo‘ladi. Suyuqlangan metalning keskin qaynashi va undan hosil bo‘lgan gazlarning ajralishi natijasida elektrod uchidan yirik va mayda tomchilar uzilib tushadi. Asosiy metalda metall uchqun­ larining hosil bo‘lishiga ham tomchining portlashsimon parcha­ lanishi sabab bo‘ladi, chunki tomchi yoy oralig‘idan o‘tayotganda undan gazlarning ajralishi zo‘rayadi va tomchining ma’lum bir
qismi payvandlash vannasi chegarasidan tashqariga otilib chiqa­ di. Gazlarning ichki bosim kuchi, asosan, tomchini elektroddan buyumga ko‘chiradi (siljitadi).
Payvandlash ishlari amaliyoti uchun suyuqlanadigan elektrod bilan payvandlashda payvandlash vannasida suyuqlangan elekt- rod metalini yoy oralig‘ida ko‘chib o‘tishi bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni bilish katta ahamiyatga ega. Elektrod metalning ko‘chib o‘tish turiga qarab payvandlanish xarakteri, payvandlan­ gan ulanmalarning sifati o‘zgaradi. O‘z navbatida metalni ko‘chib o‘tish turi elektrod simining diametri, payvandlash toki kuchiga va yoyning kuchlanishiga, tok qutbiga bog‘liq bo‘ladi va yana elektrod simi metalining suyuqlangan tomchisiga ta’sir etuvchi kuchlarga: og‘irlik kuchi, sirtqi tortishish kuchlariga, elektrodi­ namik kuchlar va boshqalar.
Elektrod metalini uchta asosiy ko‘chib o‘tish turini farqlay­ dilar: (2.1.11-rasm) yirik tomchilik qisqa tutashish bilan; qis­ qa tutashishsiz yirik tomchilik (yoki o‘lchovi o‘rtacha tomchilik) va mayda tomchilik; bunda tomchilar soni ko‘p bo‘lgani uchun, vannaga o‘tishda uzluksiz oqimga aylanadigan ko‘chib o‘tish, buni oqimli ko‘chib o‘tish turi deyiladi. Elektrodda yirik tom­ chi sekin-asta shakllanadi va unda uzoq turadi. Agar tomchi yoy oralig‘idan katta bo‘lsa, uning vannaga o‘tishi yoy oralig‘ini qisqa tutashishi va yoyni uchishiga olib keladi (2.1.11-rasm, a). Agar tomchi zaryadsizlanish oralig‘i uzunligidan kichkina bo‘lsa uning vannaga o‘tishi qisqa tutashishsiz bo‘ladi (2.1.11-rasm, b).
Yoyning kuchlanishi, elektrod diametrining ortishi bilan va to‘g‘ri qutblikka o‘tilganda tomchining diametri kattalashadi, tok kuchining kattalashuvi bilan tomchi diametri kichiklashadi.
Qoplamali elektrodlar bilan payvandlashda elektrod metali- ning siljishi asosan o‘lchamlari har xil bo‘lgan yirik tomchilar bi­ lan amalga oshiriladi. Yirik tomchilar ichida elektrod qoplamasi va metali suyuqlanganda ajraladigan gazlar bo‘lishi mumkin.
Gaz bosimi ta’sirida yirik tomchi, kichik tomchilar, sachrat­ malar va bug‘ zarrachalari hosil bo‘ladi, vannaga tushishi paytida tomchilarning o‘lchamlari har xil bo‘ladi.
Qisqa tutashuv va usiz yirik tomchili ko‘chib o‘tishda tom­ chining hosil bo‘lish chastotasi va ularning o‘lchamlari bir xilda qolmaydi, bu esa tok kuchi va yoy kuchlanishining tebranishiga olib keladi, bu o‘z navbatida yuqori sifatli chok olishni qiyin­
lashtiradi. Elektrod metalini bir me’yorda ko‘chib o‘tishini faqat oqimli ko‘chib o‘tishda olish mumkin (2.1.11-rasm, d).

d)