Uo‘K: 53(072) kbk

3.112. O‘lchashning texnik vositasi - техническое средство 
измерений - technical means of measurement -
o‘lchashda qo‘llaniladigan 
va me’yorlangan metrologik xossaga ega bo‘lgan vositaga aytiladi. 
Qo‘llanishiga qarab o‘lchash vositalari turlicha bo‘ladi. O‘lchash vositalariga 
quyidagilar kirishi mumkin: o‘lchovlar, o‘lchash asboblari, o‘lchash 
o‘zgartkichlari, o‘lchash qurilmalari, o‘lchash tizimlari. 
3.113. O‘lchov birliksiz fizik kattalik – безразмерная физическая 
величина - en dimensionless quantity
- o‘lchovida asosiy fizik kattaliklar 
nol daraja bilan kiradigan fizik kattalik. 
Eslatma: bir tizimdagi o‘lchov birliksiz kattalik boshqa tizimda o‘lchov birlikli
bo‘lishi mumkin. Masalan, elektrostatik tizimda elektr doimiylik
𝜀
0
 o‘lchov birliksizdir, 
ammo SI birliklar tizimida ushbu doimiy o‘lchovga ega, ya’ni: 
𝑑𝑖𝑚𝜀
0
= 𝐿
−3
𝑀
−1
𝑇
4
𝐼
2
.
 
3.114. O‘zgarmas tok kompensatori – Компенсатор постоянного 
тока - DC Compensator -
kompensatorlar taqqoslovchi o‘lchash asboblar 
turiga mansub bo‘lib, ishlash prinsipi e.yu.k. yoki kuchlanishni hamda ular 
bilan bog‘liq kattaliklarni kompensatsiyalashga asoslangan (3.20- rasm). 
O‘zgarmas tok kompensatorlari kuchlanish, e.yu.k. va ular bilan bog‘liq 
boshqa elektr kattaliklar: tok, qarshilik va quvvatni o‘lchashda ishlatiladi. 
Kompensatorning ishlash prinsipi quyidagicha: SA ulagich 1 – holatda 
turganda, namunaviy qarshilikdagi kuchlanish pasayishi namuna e.yu.k. 
manbai kuchlanishi bilan kompensatsiyalanadi, ya’ni keltiriladi. Keyin SA 
ulagich 2-holatga o‘tkaziladi va 
𝑅
𝑘
qarshiliko‘zgartirilib, 
𝐼
𝑖𝑠ℎ
𝑅
𝑘
= 𝐸
𝑥
ga 
erishiladi. Namunaviy va kompensatsiyalovchi qarshiliklardagi kuchlanish 
pasayishlari tenglashtirilib, quyidagilar hosil qilinadi: 
𝐸
𝑥
= 𝐸
𝑁
𝑅
𝑥
𝑅
𝑛𝑎𝑚
.

---

119
3.20- rasm. O‘zgarmas tok kompensatori sxemasi: 
EN
, 
Eish
,
Ex
– 
namunaviy, ishchi tok va o‘lchanayotgan e.yu.k. manbalari; 
R
, 
Rnam
, 
RK
– rostlanuvchi, 
namuna va kompensatsiyalovchi rezistorlarning qarshiliklari; 
MK
– muvozanat 
ko‘rsatkichi, odatda magnitoelektrik galvanometr; 
SA
– qayta ulagich. 
Kompensatorning o‘lchash diapazoni 0...2 V oralig‘ida bo‘lganligi 
tufayli katta kuchlanishlar kuchlanish bo‘lgichlari yordamida o‘lchanadi.