Uo‘K: 53(072) kbk

5.78. Potensial zona 
(P.z.)
- Потенциальная зона – Potential area- 
ma’lum bir ishorali potensialga ega bo‘lgan rels tarmog‘i yoki yer osti 
inshoati uchastkasi. Relslar va yer osti metall inshoatlaridagi toklar ular va 
yer orasidagi potensiallar farqi tufayli yuzaaga keladi va qiymat jihatdan 
shpal-ballast asos yoki izolyatsion qatlamdagi kuchlanishga teng bo‘ladi. 
Shunday qilib, relslar va yer osti inshoatlarida ma’lum bir ishorali P.z. – 
katod va anod zonalari hosil bo‘ladi. Katod zonasida tok yerdan yer osti 
inshoatlariga, anod zonasida esa yer osti inshoatlaridan yerga oqib o‘tadi. 
Relslar va yer osti inshoatlaridagi zonalar holati elektr harakat tarkibi turgan 
joyiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun ham P.z. uzunligi o‘zgarib turadi, 
relslar va yer osti inshoatlarida esa ishorasi o‘zgarib turadigan zonalar yuzaga 
keladi va ularda navbati bilan anodli yoki katodli qutblanish yuzaga keladi.
Elektrlashgan t.y. uchastkasida P.z. ning (anod zonasidan katod zonasiga 
va aksincha) almashinishi undagi tortuvchi nimstansiyalarning joylashishi va 
poyezdlar harakati o‘lchamlariga bog‘liq bo‘ladi. Relslarda anod zonasi rels 
tarmog‘ining tortuvchi nimstansiyadan uzoqda joylashgan qismida, katod 
zonasi esa so‘ruvchi punkt yaqinida - so‘ruvchi fiderni relslarga ulanish 
joyida shakllanadi. Rels tarmog‘ining oralig‘ida esa relslar ishorasi navbati 
bilan o‘zgarib turuvchi xarakterda bo‘ladi. Katta uzunlikdagi yer osti 
inshoatida anod zonasi tortuvchi nimstansiya yaqinida, katod zonasi – undan 

---

190
uzoqda joylashgan uchastkada, ishorasi navbati bilan o‘zgaradigan zona esa 
yer osti inshoatining oraliq uchastkalarida shakllanadi.
T.y. ning elektrlashgan uchastkalarida P.z. ni aniqlash uchun relslar va 
yer osti inshoatlari potensiallari muntazam ravishda o‘lchanib turiladi. 
O‘lchash natijalariga ko‘ra musbat va manfiy potensiallar o‘rtacha qiymatlari 
hisoblanadi, potensial diagrammalari quriladi va ular asosida barcha P.z. lar 
chegaralari aniqlanadi.