Uo‘K: 53(072) kbk

4.29. Kuchlanishni impulsli rostlash (K.i.r.) – Импульсное 
регулирование напряжения – Pulsed voltage regulation - 
elektr harakat 
tarkibi (E.h.t.) tortuvchi elektr motorlariga berilayotgan kuchlanishni rostlash 
usuli bo‘lib, unda kuchlanish impulslari statik o‘zgartirgichda belgilangan 
algoritm bo‘yicha uni boshqaruvchi tizim tomonidan shaklantiriladi. K.i.r. 
Amplituda-impulsli, enlik-impulsliva chastota-impulsli turlarga bo‘linadi. 
Mamlakatimiz t.y.larida harakatlanayotgan E.h.t. larida asosan so‘nggi ikkita 
turdan foydalaniladi.
K.i.r. kontaktorli rostlashga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: E.h.t. 
ulanish larayoni yaxshilanadi; tortish va tormozlash jarayonlarini 
avtomatlashtirish soddalashadi; tortish tarmog‘ida kuchlanish o‘zgarganda 
ham tortuvchi elektr motorlari nominal kuchlanishi mutadil saqlanadi; elektr 
energiyasini tejalaadi (ayniqsa tez-tez to‘xtaydigan elektropoyezdlarda 
rekuperativ tormozlash hisobiga).
K.i.r., odatda, E.h.t. tortuvchi elektr motorlari qo‘zg‘atish tokini i.r. bilan 
birga amalga oshiriladi. Tortuvchi elektr motorlari kuchlanishi va qo‘zg‘atish 
tokini alohida-alohida va birgalikda (bitta o‘zgartirgich yordamida) rostlash 
tizimlari mavjud.
4.30. Kuchlanishni zona-fazali rostlash (Z.f.r.) – Зонно-фазовое 
регулирование напряжения – Zone-phase voltage regulation - 
o‘zgaruvchan tokelektr harakat tarkibida joylashgan tortuvchi transformator 
chulg‘amlari kuchlanishlarini kombinatsiyalashgan rostlash usuli bo‘lib,
unga ko‘ra bir vaqtning o‘zida transformator chulg‘amlari seksiyalari qayta 
ulanadi va faza (to‘g‘rilagich sxemasidagi tiristorlar ochilish burchagini 

---

134
o‘zgatirish bilan) rostlanadi. Bir-biridan zonalar soni va unlardagi 
kuchlanishlar nisbati bilan farq qiladigan turli variantdagi Z.f.r.lar 
qo‘llaniladi. Z.f.r.da ventilli o‘tish yoki kontaktsiz rostlashdan foydalanish 
mumkin.
Ventilli o‘tish sxemalarida transformator ikkilamchi chulg‘amlari 
chiqishlari kontaktli qayta ulagichlar yordamida uzib-ulanishi mumkin, 
ventillar esa transformator ikkilamchi chulg‘amlari seksiyalarini ulanishi 
bosqichida kuchlanishni tekis rostlash va kontaktlar kommutatsiyasini toksiz 
amalga oshirishni ta’minlaydi. Bunday sxemani qo‘llanilishi chulg‘amlari 
seksiyalarini qayta ulash jarayonida elektr yoyi hosil bo‘ladigan katta 
o‘lchamli reaktor va kontaktorlardan foydalanmaslik imkonini beradi.
Kontaktsiz tiristorli rostlashda ikkita variantdan foydalaniladi. Birinchi 
variantda o‘zaro ketma-ket ulangan yarim boshqariladigan ko‘prik 
sxemasidan foydalaniladi. Kuchlanishni rostlash ko‘priklar boshqariladigan 
yelkalarini navbati bilan yopish asosida amalga oshiriladi, barcha 
yelkalardagi kuchlanishlar qo‘shiladi. Ikkinchi variantdagi sxemada barcha 
yelkalari boshqariladigan va transformator ikkilamchi chulg‘amlariga 
ulangan to‘g‘rilovchi-invertorlovchi o‘zgarirtgichdan foydalaniladi. 
Kuchlanishni invertorlash va bir tekis Z.f.r. rekuperatsiya rejimida ham 
amalga oshiriladi. Bunda zonali rostlash teskari ketma-ketlikda bajariladi. 
Bunday sxema quvvat koeffitsiyentining optimal qiymatiga erishish imkonini 
beradi.