Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

8. Mitanni (mil.avv. 1560 –1260-yillar). Yuqori Mesopo-

tamiyada mil.avv. XVIII–XVII asrlarda Kavkaz ortidan Kichik 

Osiyoga oriy lar kirib keldilar. Ular Suriya va Falastin Yuqori 

Mesopotamiya va Kichik Osiyoning janubi-sharqini egalladilar. 

Mil.avv. XVI asrda Mitanni (akkad tilida – Xanigalbat) davlatiga 

(mil.avv. 1560 –1260-yillarda mavjud bo‘lgan) oriylardan bo‘lgan 

mitannilar asos soladilar. Mitanni poytaxti Yuqori Xaburda joy-

lashgan Vassokanda shahari bo‘lgan. Mitanni podsholari oriy 

sulola ismlarini saqlab qolib, «Mand jangchilari podshosi» va 

---

141

«Xurri jangchilari podshosi» unvonlariga ega bo‘lganlar. Oriy 

ma’budlari Indra, Mitra-Varuna va Nasati hukmron sulolalar-

ning homiy xudolari edi. 

Bu davlat mil.avv. XVI–XV asrlarda Old Osiyo siyosatida  

yetakchi o‘rinni egalladi. Misr, Xett davlatlari Mitanni bilan 

hisoblashishga majbur bo‘ldi. Mitanni mil.avv. XVI asr oxiri-

da podsho Shuttarni I davrida Zagros va Nineviyadan Shimoliy 

Suriyagacha bo‘lgan hududni egallab, ulkan davlatga aylandi. 

Shu vaqtdan boshlab bir yuz ellik yil davomida Old Osiyoda Mi-

tannidan kuchli bo‘lgan qudratli davlat yo‘q edi. Mitanni kuchli 

qo‘shinga ega bo‘lib, qo‘shin asosini qattiq intizomga bo‘ysun-

gan otliq qismlar tashkil etgan. Mitanni yuz yil davomida (mil.

avv. XVI asr oxiridan boshlab XV asr nihoyasigacha) qudratli 

davlatga aylanib, Old Osiyoning eng kuchli davlatlari Misr va 

Xettlar bilan raqobat qildi. Podsho Shuttarna davrida (mil.avv. 

XVI asr oxiri) Mitanni hududi Zagros tog‘lari va Parratarna (mil.

avv.  1471-yillar  atrofi)  Misrning  zaifligidan  foydalanib,  butun 

Sharqiy O‘rtayer dengizini Kilikiyadan Markaziy Falas tingacha 

bo‘lgan hududlarni egalladi. Mil.avv. XV asr o‘rtalarida Misr 

bilan  Mitanni  o‘rtasidagi  chegaralar  Kadesh  shahri  atrofidan 

o‘tgan. Taxminan mil.avv. XV asr o‘rtalarida Mitanni Suriya 

uchun xettlar bilan to‘qnashdi. Podsho Ardadama xettlarni to‘la 

yanchib tashlab, Mitanni chegaralarini Kichik Osiyodagi Tavr 

va Yuqori Galisgacha cho‘zdi (mil.avv. XV asr oxiri). Bu davrda 

Mitanni Misr bilan Mesopotamiya va Sharqiy O‘rtayer dengizi 

havzasi uchun uzoq kurash olib bordi. Mil.avv. XV asrda xalqa-

ro vaziyat o‘zgarib, Misr bilan Mitanni o‘rtasida ittifoqchilik mu-

nosabatlari o‘rnatildi va sulolaviy nikohlar tuzildi. Tutmos IV va 

Amenemxotep III Mitanni malikalariga uylandilar va Mitanniga 

oltin va turli sovg‘a-salomlar jo‘natdilar. 

Mil.avv. XIV asr boshlarida Mitannidagi sulolaviy nizo, saroy 

fitnalari  davlatni  zaiflashtirdi.  Saroy  fitnasi  natijasida  o‘smir 

Tushratti taxtga chiqdi. Tushratti Misr bilan uzilib bo‘lgan 

diplomatik aloqani qayta tikladi, qizi Tado-Xebani Misr fir’avni 

Amenxotep III ga turmushga berdi. Xett podshosi Suppilulum I 

Mitanniga bostirib kirdi. Boshda Tushratti xettlarning hujumi-

ni qaytardi, lekin hukmronligining so‘nggi yillarida Suppilu-

lum I dan yengildi. Mitannining bir qismini xettlar zabt qildi-

lar, Tushratti qochishga majbur bo‘ldi va o‘ldirildi. Yordamga 

chaqirilgan Osuriya hukmdori Ashshurballit I mamlakatning 

sharqiy viloyatlarini anneksiya qildi. Shu vaqtdan Mitanni Shi-

---

142

moliy Mesopotamiyadagi kichik bir davlatchaga aylanib qoldi. 

Uning ustidan nazorat qilish uchun osur va xettlar o‘zaro ku-

rash olib bordilar. Qachonlardir qudratli davlat bo‘lgan Mitanni 

qoldig‘lari mil.avv. 1260-yilda Osuriya podshosi Salmanasar I 

tomonidan tugatildi.