Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

3. Yunon-fors urushlaridan so‘ng Afina. Yunon-fors urush-

laridan so‘ng Afina tez tiklandi. Pirey porti qayta qurilib, o‘sha 

davrda O‘rtayer dengizidagi eng yirik port hisoblangan Karfa-

gen portiga tenglashdi. Dengiz ittifoqiga yetakchilik qilgan Afina 

yunon dunyosi dengiz savdosida ham birinchi o‘rinni egalladi. 

Afina  eksporti  Shimoliy  Qora  dengiz,  Sitsiliya,  Apuliya,  Etru-

riyani qamrab oldi. Egina, Korinf, Kerkira va boshqa shaharlar 

savdoda  Afinaning  birinchiligini  e’tirof  etishga  majbur  bo‘ldi. 

Afina ijtimoiy qatlamlarida ham tegishli o‘zgarishlar yuz berdi. 

Jamiyatda yetakchi o‘rinni savdo-hunarmand tabaqalari egal-

ladilar. Davlatning ichki va tashqi siyosatini ana shu tabaqalar 

belgilar edi. Attika dehqonlari poytaxtni g‘alla bilan ta’minlay 

olmas edilar. G‘allani Qora dengiz bo‘yidan yoki Italiyadan olib 

kelish arzonga tushar edi. Qishloq aholisi ish topishi uchun 

ko‘plab shaharlarga kelib o‘rnasha boshladilar.

Yunon shahar-davlatlarining hukmron tabaqalari qadimgi 

sharq ning davlat apparati bilan bog‘langan, hukmron sinfdan 

(saroy a’yonlari, amaldorlar, kohinlar, oqsuyak zodagonlar) farq 

qilar edi. Yunon shahar-davlatlarining hukmron tabaqasi, kat-

ta yer egalari, boy savdogar – tadbirkorlardan iborat edi. Davlat 

byudjetlari hisobidan hech yashamas, boylik xususiy tadbirkor-

lik savdo-hunarmandchilik faoliyati bilan orttirilgan. Qadim-

gi sharqdagidek hukmron tabaqa ulkan boylikka ega bo‘lmay, 

fuqarolarning boshqa tabaqalari orasida boylik jihatdan katta 

ajralish yo‘q edi. 2-3 talant (1 talant – 6 ming draxm) mulk 

---

380

katta boylik hisoblanib, 10-15 talantlik mablag‘ga ega bo‘lish 

katta mablag‘ hisoblangan. Katta boylikka ega bo‘lgan boylar 

hashamat uchun soliq to‘laganlar. Davlat hokimiyati mulkiy 

keskinlik ni doimo yumshatib, ijtimoiy muvozanatni saqlashga 

harakat qilgan. Bundan tashqari o‘sha davrda tadbirkorlik bi-

lan katta boylik jamg‘arish juda qiyin bo‘lgan. 

Mil.avv. V asr o‘rtalaridan Afinada hunarmandchilik va deh-

qonchilikda foydalaniladigan qullarning soni ko‘payib ketdi. 

Afi na  olib  borgan  ko‘plab  urushlar  natijasida  Kichik  Osiyo, 

Frakiya va Illiriyadan qullar olib kelib sotiladigan Xios oroli-

dagi qul bozori iqtisodiyotining ishchi kuchiga bo‘lgan doimiy 

ehtiyojni qondirdi. Qullarning soni keskin oshib ketdi. Malaka-

siz qul arzon bo‘lib, hunarga o‘rgatilgan qulning narxi 100-150 

draxma belgilanar edi. Perikl davri Afinasida qullarni aniq soni 

noma’lum. Taxminlarga ko‘ra, ular 400 mingtaga yetmagan.

Shahardagi eng boy odamlardan biri Nikiyning Lavrion ku-

mush konlarida ming quli, boy Gipponikning 600 quli bo‘lgan. 

Oddiy hunarmandlarning ustaxonalarida 5 tadan 10 tagacha 

qul ishlagan. Qalqon yasovchi usta Lisiyning ustaxonasida 

120 qul bo‘lgan. Boy shaharliklar xo‘jaligida 10-20 qul mehnat 

qilgan. Hunarmandchilik korxonalari, konlar, poliz, uzumzor 

va zaytunzorlarda qullar mehnat qilgan. Afina shahar politsi-

yachilari asosan qullardan iborat bo‘lgan. Qullarga «gapiruvchi 

qurol» deb qarashgan. Ularning hech qanday ijtimoiy huquqi 

bo‘lmagan. Ishlab chiqarishda qullarning ko‘payib borishi bi-

lan erkin fuqarolar orasida jismoniy mehnat qilish past ish, 

qulga xos mehnat degan tushuncha keng tarqala boshladi. 

Arxaik davridayoq zodagonlar ish haqi uchun kundalik og‘ir 

ishga nafratlanib qaraganlar. Mil.avv. V asrga kelib, bunday 

qarashni aholining erkin qatlamlarining ichida ham uchratish 

mumkin edi.