Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Qulchilik. Sharqda qulchilik munosabatlari Yevropadagi-

ga qaraganda oldinroq vujudga kelgani sababli, qadimgi Sharq-

da qulchilik o‘ziga xos patriarxal xonaki shakl kasb etgan. Qa-

dimgi dunyoda qulchilik doimo turli manbalardan to‘ldirib bo-

rilgan. Qullar qatlami urushlarda asir tushganlar, qarzi yoki 

jinoyati uchun qul qilinganlar, ajnabiy qul, sotib olingan qullar, 

oilaning kichik a’zosidan qul qilinganlardan tashkil topgan.

Xufiya  (yashirincha)  qullikning  eng  qadimgi  shakli  patriarxal 

oila bo‘lgan. Patriarxal oilada ota yer-mulkning egasi hisob-

langan va oilaning barcha a’zolari oila boshlig‘iga itoat qilish-

ga maj bur bo‘lganlar. Ota oilaning barcha a’zolariga nisbatan 

tug‘ma quldor huquqiga ega bo‘lgan. Ota o‘z farzandini 3 marta 

qullikka berish huquqiga ega bo‘lgan (Bobil). 

Qadimgi Sharq quldorlik munosabatlari qadimgi Yunon va 

Rim klassik qulchiligi darajasiga chiqa olmadi. Qullar soni-

ning kamligi, ularning ishlab chiqarish jarayonida zaif ishtiro-

ki, mehnat unumdorligining past darajasi Qadimgi Sharq 

qulchiligining asosiy xususiyati edi. Qullar sharq jamiyatla-

rining xo‘jalik hayotida sezilarli o‘ringa ega bo‘lmaganlar, yor-

damchi ishlarda band bo‘lganlar (uy qorovuli, cho‘pon, otboqar, 

cho‘ri va h.k). Ko‘p hollarda qullar oilaning a’zosi hisoblangan-

lar. Lekin ayrim jamiyatlarda mil.avv. I ming yillikda ularning 

soni jamiyat taraqqiyotining yuksak rivojlanishi bilan birga 

o‘sib borgan (Yangi Bobil). Qullar qarzi uchun qul qilinganlar, 

---

13

jinoyatchilarning qulga aylantirilishi, sotib olingan qullar, ta-

biiy ko‘payish hamda urushda asir olinganlar hisobiga ko‘payib 

borgan. Ayrim hollarda ba’zi mamlakatlarda (Misr, Bobil, Osu-

riya) qullar podsho, ibodatxonalar yerlarida, zodagonlar xo‘jalik 

yerlarida ham mehnat qilganlar. Qulning huquq va majburiyat-

lari qonun hujjatlarida o‘z aksini topgan (Bobil, Osuriya).