Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Etrusk madaniyati. Etrusklar bir necha yuz yillar davomi-

da oziga xos yuksak rivojlangan madaniyatni shakllantirdilar. 

Etrusk madaniyati tarixi to‘rt davrga bo‘linadi: 1. Mil.avv. VIII–

VII asrlar; 2. Arxaik davr (mil.avv. VI asr); 3. Klassik davr (mil.

avv. V–IV asrlar); 4. Ellin davri (mil.avv. III–I asrlar). 

---

466

Etrusk me’morchiligi yuqori darajada shakllangan bo‘lib, 

keng ko‘chalar (kengligi 10-15 metr), maydon, kvartal, mudofaa 

devorlari, tosh ko‘prik, suv quvurlari va kanalizatsiyalarning 

mavjudligi buning dalilidir. Etrusk shaharlarida qal’a inshoot-

lari va ibodatxonalarining barchasi, odatda, tuf va travertindan 

(toshning bir turi) qurilgan. 

Etrusklar qobiliyatli muhandislar bo‘lib, mustahkam ko‘prik 

va yo‘llarni bunyod qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan. Ular qabrlar 

ustida ajoyib haykallar, relyef tasvirlar ishlaganlar. Jahon san’ati 

tarixiga mansub mashhur etrusk Klyuzi, Cherveteri, Vulchi, Vol-

terra va Mantanoli maqbaralari bo‘rtma naqshlar, jez va loydan 

yasalgan haykallar bilan bezatilgan. Luqumonlarning naqshlar 

bilan bezatilgan sag‘analari, dafn ko‘zalari, jezdan yasalgan diniy 

va kundalik buyumlari zargarlik san’atining nafis va yuksak asar-

laridir. Bizgacha Tarkviniy Mag‘rur davrida etrusk haykaltaro-

shi ishlagan afsonaviy Vulchi haykali yetib kelgan. Shuningdek, 

etrusklarning jezdan bunyod qilingan noyob haykallari – «Kapi-

toliy ona bo‘risi» va 

«Ximera» (mil.avv. V asr) insoniyat madaniyati 

tarixida noyob san’at namunalari hisoblanadi. 

Etrusklar kohinlik «ilmi»ning bilag‘onlari hisoblanib, shakl-

langan diniy e’tiqodga ega edilar. Ular fol ko‘rish va muqad-

das marosimlar o‘tkazish bo‘yicha maxsus kitoblarni yaratdi-

lar. Etrusklarning dini asosida odamlarni qurbonlik keltirish bilan 

o‘liklarga, ruhlar va devlarga e’tiqod qilish yotar edi. Etrusklarning 

oliy xudosi Vertumn hisoblangan. Uning orqasida xudo triadasi 

turadi: Tiniya, Uni va Minerva (rimliklarda – Yupiter, Yunona va 

Minerva). Qolgan xudolar Fufluns, keyin u rimliklar tomonidan 

Vakx – Dionis bilan, Maris – Mars bilan, Aplu – Apollon bilan, 

Turms – Germes bilan tenglashtirilgan edi. 

Etrusk madaniyatining shakllanishida Sharqning qadimgi 

sivilizatsiyasi ijobiy ta’sir qildi. O‘z navbatida, etrusk sivilizat-

siyasi keyingi Rim madaniyatining rivojlanishida jiddiy ta’sir 

ko‘rsatdi. Italiyaning boshqa xalqlari etrusklarning dehqon-

chilik, qurilish san’ati, hashamatli turmush tarzi, podsholik 

hokimiyati ramzlari hamda etrusk diniy e’tiqodi va fol ochishla-

rini o‘zlashtirib oldilar.