Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Apennin yarim orolining qadimgi aholisi. Arxeologik 

---

461

qazishmalar Italiyada odamlar paleolit davrida joylashgani-

ni tasdiqlaydi. Ular dastlab g‘orlarda yashaganlar va ovchilik 

bilan  shug‘ullanganlar.  Mil.avv.  1800-yillar  atrofida  Apennin 

yarim orollariga shimoldan yangi qabilalar kelib o‘rnashdilar. 

Ular o‘zlari bilan Terra-Marra (italyancha – «qora unumdor yer») 

dehqonchilik madaniyatini olib keldilar. Bu qabilalar suvdan 

ko‘tarilgan ustunlarga o‘rnatilgan yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri qirg‘oq-

da qurilgan uylarda yashaganlar. Keyinchalik bu madaniyat-

ning vakillari lotin, samniy, umbr qabilalariga bo‘linib ketdilar. 

Mil.avv. I ming yillik atrofida qabilalarning yangi to‘lqini Vil-

lan madaniyatini (Boloniya yaqinidagi joy nomi bo‘yicha) olib 

keldilar. Bu madaniyat vakillari mayitlarni

  gulxanda yoqib, 

kulini maxsus idishlarda saqlaganlar. Mil.avv. VIII asrda Itali-

yada ikki til guruhida so‘zlaydigan: lotin-sikull, sabin-umbrlar 

qabilalar guruhi tashkil topdi. Lotinlar dastlab qadimgi Lat-

siya hududida yashadilar. Umbrlar Tibrning yuqori qismida, 

samniylar tog‘li Samniy viloyati, Shimoliy Kampaniya, Apuli-

ya, Lukaniya va Bruttiyada hayot kechirganlar. Tili umbrlar va 

sabin qabilalariga yaqin bo‘lgan volsklar lotinlardan janubdagi 

hududda joylashganlar. 

Aterna

  daryosining so‘l qirg‘og‘ida vestin va marusin qabi-

lalari yashaganlar. Ularning ijtimoiy munosabatlari mutlaqo 

ibtidoiy edi. Mamlakatning shimoliy-g‘arbidagi ligurlar itali-

yaliklar kelishigacha eng qadimgi tub joy aholi edi. Jez davri 

boshlarida kelgindi hind-yevropa qabilalari ligurlarni Itali-

yaning shimoliy-g‘arbiga siqib chiqardilar. Italiyada joylash-

gan sikan va sikunlar ham ibtidoiy hayot kechirar edilar. Ular 

dastlab Sitsiliyada yashaganlar. Keyinchalik ularni Finikiya va 

yunon kolonistlari orol ichkarisiga siqib chiqardilar. Bu davr-

da Italiya hududida finikiyaliklar va etrusklar qaram kishilar 

mehnatidan foydalanib, jamiyat taraqqiyotida yuqori darajaga 

erishganlar. Mil.avv. I ming yillikda yarim orol aholisining aso-

siy qismini hind-yevropa qabilalari bo‘lgan italiyaliklar, illiriya-

liklar va yunonlar tashkil qildi. 

Yunonlar ilk bor Italiyada mil.avv. II ming yillikda pay-

do bo‘ldilar. Mil.avv. VIII asrda Janubiy Italiya va Sitsiliyada 

ko‘plab yunon koloniyalari barpo qilina boshlandi. Janubiy 

Italiyada shunday koloniyalardan Lokri, Sibaris, Tarent va Kro-

ton; Sitsiliyada esa Sirakuza, Gela va Akragant koloniyalariga 

asos solindi. Yunonlar uzumchilik, zaytun daraxti, donli ekin-

lar ekish, chorvachilik bilan shug‘ullandilar. Yunon shaharla-

---

462

rida hunarmandchilik rivojlanib, Tarent qizil zarbof matosi, 

Regiy bronza buyumlari, Sirakuza kemalari, Qum shahri kulol-

chilik bilan shuhrat qozondi. Yunon koloniyalarida savdo-hu-

narmandchilik, dehqonchilik gullab-yashnadi. Bu koloniyalar 

o‘z ona vatanlari – Bolqon Yunonistoni, Kichik Osiyo va bosh-

qa hududlar bilan faol savdo aloqalarini yo‘lga qo‘ydilar. Vaqt 

o‘tishi bilan bu hudud Buyuk Yunoniston nomini oldi. Yunon 

koloniyalarida ijtimoiy-siyosiy hayot o‘ta ziddiyatli edi. Yunon-

lar va ularning koloniyalari joylashgan hududlardagi xalqlar-

ning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari, davlat tuzumi, madaniy 

turmush tarzi o‘zaro bir-biriga ta’sir qilib, taraqqiyot jarayonida 

jiddiy o‘zgarishlarga olib keldi. 

Mil.avv. I ming yillik o‘rtalarida Po daryosi vodiysida kel’t qa-

bilalari o‘rnashdilar. Ular bosh kiyimlarini xo‘roz patlari bilan 

bezar edilar. Shu sababli, rimliklar ularni gall (lotincha gallus  

– «xo‘roz») deb atadilar. Mil.avv. VI asrdan Sitsiliya va Italiya-

ga  finikiyaliklar  o‘rnasha  boshladilar.  Mil.avv.  III  asrda  Itali-

ya hududi Rim istilolari natijasida yagona davlatga birlashdi. 

Natijada bu yerda yashagan turli qabila va xalqlar bir-biri bi-

lan yaqinlashib, romanlashish jarayonini boshdan kechirdi. 

Mil.avv. I asrga kelib lotin tilida so‘zlashadigan yagona italiyan 

xalqi shakllandi. Shu davrdan boshlab mamlakat Italiya deb 

atala boshlandi.