Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

 
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA “YOSH TABIATSHUNOS” TO‘GARAGINI TASHKIL 
ETISHNING ILMIY-AMALIY AHAMIYARTI 
A.Mavlonov BuxDU PI Tabiiy fanlar kafedrasi mudiri, g.f.n. 
D.Saidova (Boshlang‘ich ta’lim mutaxasissisligi 1-bosqich magistranti)
 
‘ Maktab o‘quvchilarining bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil qilshda darsdan tashqari tadbirlar muhim 
rol o‘ynaydi. Xususan, bunda to‘garaklarning o‘rni beqiyosh. Fan to‘garaklari o‘quvchi yoshlarga ushbu fan 
bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumot berish bilan birga, mazkur fandan olgan bilimlarini rivojlantirishga ham 
xizmat qiladi. Qolaversa, to‘garak mashg‘ulotlariga o‘quvchilar o‘z qiziqishlari bo‘yicha ishtirok etishadi.
Umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflarida bir necha xil to‘garaklar tashkil qilingan. Bular 
orasida “Yosh tabiatshunos” to‘garagi alohida o‘rin tutadi. Mazkur to‘garakda shug‘ullanish orqali o‘quvchilar 
quyidagi xususiyatga ega bo‘ladilar: 

Tabiatni va tabiiy resurslarni sevuvchi, har tomonlama rivojlangan, bilimli va ekologik madaniyatli 
shaxsni tarbiyalash; 

O‘quvchilarda yoshligidan amaliy faoliyatda ko'nikma va malakalarni, tabiatshunoslik fani bo'yicha 
tadqiqot ko'nikmalarini shakllantirish, kuzatish va tadqiqot natijalarini qayta ishlashni o‘rgatish; 

Talabalarning ijodiy faoliyatini shakllantirish va tabiatshunoslik faniga qiziqishni oshirish; 

Talabalarni o'z viloyati, xususan shaharlarining tarixiy va madaniy qadriyatlarini o'rganish va saqlash 
ruhida tarbiyalash [1,2]; 

O‘z o‘lkasining tabiiy resurslarini muhofaza qilish hamda turizm va rekreatsion resurslarini o‘rganish 
[3]; 

Tabiiy muhitning ekologik holati muammolarini o'rganish va ekologik muammolarni hal qilishda 
amaliy ishtirok etishga jalb qilish va h.k.
“Yosh tabiatshunos” to‘garagi dasturida o‘quvchi – yoshlarda tabiat to‘g‘risidagi va ekologik bilimlarni 
ommalashtirish, tabiatshunoslik fanining ayrim bo‘limlari bo‘yicha bilimlarni chuqurlashtirish, ilmiy-tadqiqot 
va ijodiy faoliyatga amaliy ko‘nikma va malakalarni singdirish masalalarini katta e’tibor qaratiladi. 
Shuningdek, o‘quvchi – yoshlarni boshlahg‘ich sinfdan tabiatni sevish va ekologik madaniyatni tarkib 
toptirishda “yosh tabiatshunos” to‘garagi muhim rol o‘ynaydi. 
 
To‘garak dasturi boshlahg‘ich sinflar uchun bir yillik o‘qishga mo‘ljallangan. Maktab o'quvchilarining 
yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, ko'rib chiqish uchun talabalarni eng ko'p qiziqtiradigan mavzular 
tanlandi. Bunda o‘quvchi – yoshlarni katta harakatchanligi, yoshi, e'tibor va qiziqishlarning yuqoriligi 
inobatga olinadi. Darslar nazariy va amaliy shaklda, dala sharoitida yoki ekskursiya va sayohat tarzida olib 
boriladi. Har bir to‘garak mashg‘uloti 1 soat vaqt ajratiladi. Amaliy mashg‘ulotlarda to‘garak a’zolari oldindan 
tayyorlangan vazifalarni bajaradilar. To'garak mashg'ulotlarida ko'rgazmali qurollar (shu jumladan xaritalar, 
relyev shakllari, turli xil tabiat jarayoni aks etgan suratlar), texnik vositalar, davriy nashrlardan foydalanish 
mumkin. Bundan tashqari, o'z o‘lkasining tarixiy, tabiiy va ekologik xususiyatlari haqidagi bilimlarni 
yaxshiroq o'zlashtirish maqsadida ekskursiya va sayohatlarni tashkil qilish ham katta ilmiy va analiy ahamiyat 
kasb etadi [4].
Jumladan, dala sharoitida amaliy ishlarni, ekskursiyalarni, dala amaliyotlarini amalga oshirish o‘quvchi 
– yoshlarga o'z o‘lkasining tarixiy, tabiiy va ekologik xususiyatlari haqidagi ko‘proq bilim olishga zamin 
yaratadi. Ekskursiyalar, dala amaliyotlari va amaliy ishlar davomida olingan natijalardan tabiatshunoslik 
fanidan ilmiy ishlar yozishda va sinfdan tashqari ishlarda foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Alohida mavzularni o'rganishda ko'rgazmali qurollar ishlab chiqarish, turli qushlar va hayvonlarni 
rasmlarini tayyorlash, o‘simliklar gerbariylarini tuzish hamda hududning relyefli maketlarini tayyorlash 
ko‘nikmalari shakllantiriladi. O‘quvchilarning yoshini inobatga olib, amaliy mashg‘ulotlarda tabiatga 
bag‘ishlangan qo‘shiqlar va o'yin shaklidagi tadbirlarni tashkil qilish yaxshi samara beradi. O‘qituvchi 
tomonidan uning kuzatishlari asosida tuzilgan mavzuli viktorinalar va savollar o‘quvchilarni bo'sh vaqtni 
samarali tashkil etishga yordam beradi va olingan bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Har bir to'garak a'zosi to‘garak mashg‘uloti davomida topshiriqlarni bajarishi, dars kunini yuritishi 
kerak, unda darsning sanasi, mavzusi ko'rsatilgan va hisobot topshirig'i ham bajarilgan bo‘lishi lozim.
To‘garak dasturiga ma’ruza va suhbat tarzidagi nazariy mashg‘ulotlar, o‘tilgan mavzular bo‘yicha 
amaliy topshiriqlarni bajarish, eksperimental va dala tadqiqot ishlari ham kiritilishi mumkin. Shuningdek, 
tabiatda mavsumiy kuzatishlar o'tkazish va tabiatni asrashga bag‘ishlangan xalqaro va mahalliy tadbirlarda 
ham ishtirok etish tarzida ham bo‘lishi mumkin. 
Bundan tashqari, to‘garak mashg‘ulotlarida to'garak a'zolarining ekologik bayramlarga tayyorgarlik 
ko'rish va o'tkazishda keng ishtirok etishi, maktab, tuman, viloyat va mamlakat musobaqalarida, 

---

457 
viktorinalarda, ekomarafonlarda, maqsadli ekskursiyalar va tabiatga sayohatlarda qatnashish ko'zda tutilgan. 
Shu bilan birga, to‘garak mashg‘ulotlarida tabiat hodisalari va tabiiy jarayonlar aks etgan mimultimedia 
mahsulotlaridan foydalangan holda mazkur jarayonlar individual o'rganish bo'yicha ishlar uchun soatlar 
ajratilishi, bunda talabalar mustaqil ravishda kompyuter ma'lumotlaridan foydalanishga jalb qilinadi, 
shuningdek, kompyuter texnologiyalari bilan muloqot qilish ko'nikmalarini rivojlantirishga erishishiladi. Bu 
o‘quvchi – yoshlarni boshlang‘ich sinfdan zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish ko‘nikmasini 
shaklantirishga xizamat qiladi.
Shunday qilib, o‘quvchi – yoshlarni boshlang‘ich sinfdan tabiatni asrab avaylash ruhida tarbiyalashda 
va yosh avlodning ekologik madaniyatini shakllantirishda “yosh tabiatshunos” to‘garagi roli va ahamiyati 
beqiyos. Mazkur to‘garakda qatnashish orqali o‘quvchilarning ona tabiat to‘g‘risidagi bilimlari yanada 
rivojlanib boradi.
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Mavlonov A. M., Nematov A. N. THE INFLUENCE OF THE ZARAFSHAN RIVER ON THE 
DEVELOPMENT OF CITIES //Экономика и социум. – 2020. – №. 11. – С. 229-232.