Университети

 
 

---

147 
2. АРХЕОЛОГИЯ ВА ТАБИИЙ ФАНЛАР
Археология табиий фанлардан география, биология билан чамбарчас 
боғлиқ холда ривожланади. Ҳар бир фан тармоғини алоҳида кўриб чиқамиз. 
Археология ва география.
 
Ёдгорлик жойлашган ҳудуднинг табиий шароитлари, табиий 
бойликлари, иқтисодий ресурслари табиий ва иқтисодий география фани 
мисолида ечиб берилади. Қадимги инсонлар яшаш жойини танлашда 
географик омилларга жуда катта эътибор беришган. Табиий ресурслар 
инсонларнинг яшаши учун қулайлик туғдиради. Масалан, Тиллабулоқ 
ёдгорлиги шу номдаги булоқ бўйида бунёд этилган. Натижада, аҳолининг 
ичимлик суви ва деҳқончилик учун суғориладиган майдони муаммоси ҳал 
этилган. 
Сополлитепа эса Кўҳитанг тоғидан тушиб келаётган Уланбулоқсой 
бўйида жйлашган. Уланбулоқсой сувини деҳқончилик майдонларига ариқлар 
ёрдамида бемолол олиб бориши мумкин бўлган, чунки сувнинг оқиш тезлиги 
баланд бўлган. Жарқўтонда эса Бўстонсойнинг қайири кенг бўлган. 
Энг асосий табиий омил эса Хўжаикон туз конининг Кўҳитангда 
жойлашишидир. Сополли маданияти аҳолиси туз савдоси билан 
шуғулланган.
Энеолит ва бронза даврининг яна бир ёдгорлиги Саразм эса Зарафшон 
бўйида жойлашган. Зарафшон олтин конини кашф этган энг қадимги аҳоли 
Саразмликлар бўлади. Улар Қадимги Шарқ шаҳарларини олтин билан 
таъминлиган ва олтин савдосини йўлга қўйган.
Бир қатор географик фанлар борки уларнинг аҳамиятини алоҳида 
таъкидлаш зарур бўлади. Бу фан тармоқларисиз археологияни тасаввур 
қилиш мумкин эмас. 
Археология ва тарихий география.
Қадимги қишлоқ ва шаҳарларларни археология фани аниқлаб берса, 
тарихий география эса қайси шаҳар ёки қишлоқ эканлигини аниқлайди. Бу 

---

148 
илмий йўналишда Ўзбекистонда катта ишлар амалга оширилмоқда. 
Шамсиддин Камолиддиновнинг Қадимги Бақтрия-Тохаристон, Сўғд, 
Фарғона ва Шош шаҳар ва қишлоқларининг локализацияси масаласидаги 
тадқиқотлари мавжуд бўлиб, асосан археологик ёдгорликлар ва уларни форс 
ва араб манбаларига таққослаб тарихий хулосалар чиқарган.