Universiteti tabiiy fanlar kafedrasi

Bo‘g‘uvchi zaharli moddalar bilan zaharlanish.
Bo‘g‘uvchi ZM larga o‘pkalarning toksik shishini yuzaga keltiruvchi vositalar kiradi. Hozirgi vaqtda harbiy ahamiyatga ega moddalardan fosgen, difosgen va fosgenoksim taniqli.
Zaharlanishning klinik belgilarining rivojlanishi uchun davriylik xos.
Boshlang‘ich davrida somon yoki chirigan myevalarning hidi keladi, og‘izda yoqimsiz maza va so‘lak oqishi, ko‘zlarning achishishi, ko‘ngil aynashi, bosh aylanishi, yo‘tal, nafasning buzilishi, ba’zi hollarda laringospazm va bronxospazm kuzatiladi.
Yashirin yoki vaqtinchalik sokinlik davrida zaharlanishning sub’ektiv belgilari yo‘qoladi. Biroq belgilarning yo‘qolish fonida pulsning sekinlashuvi va nafasning tezlashishini kuzatish mumkin.
O‘pka shishi rivojlanish davri – zaharlanish darajasiga qarab, sekinlik bilan yoki yashin tezligida rivojlanishi mumkin. Avvaliga ko‘krak qafasida qisilish, quruq yo‘tal, hansirash paydo bo‘ladi. Tana harorati 38-39⁰ C ga ko‘tariladi. O‘pka shishi rivojlanish fonida gaz almashinuvi va organizmda kislorod tanqisligi (gipoksiya) rivojlanadi. Klinik belgilarning rivojlanish darajasiga qarab, ko‘k va kul rang gipoksiya rivojlanadi.
Ko‘k gipoksiya lablarning, teri va tirnoq falangalarining ko‘karishi, hansirash, pulsning tezlashishi, hushning va yurak-tomir faoliyati saqlangan holatda artyerial qon bosimining tushib ketishi bilan xaraktyerlanadi.
Kul rang gipoksiya og‘ir shikastlanishdan dalolat byeradi. Teri va shilliq pardalari kulrang, puls ipsimon minutiga 160-180 marta, arterial qon bosimi 80/45 mm.sim.ust., yurak-tomir etishmovchiligi, hushning qorong‘ilashu vi va yo‘qolishi bilan xaraktyerlanadi, hansirash Cheyn-Stoks turidagi aritmik nafas bilan almashinadi, yo‘tal ko‘p miqdorda balg‘am ajralishi bilan davom etadi.
Gipoksiyaning ikkala turida umumiy qon aylanish hajmining kamayishi va qonning quyilishi kuzatiladi. O‘z vaqtida ko‘rsatilmagan yordam bemorni o‘limga olib kelishi mumkin.
Tiklanish davrida keyingi 3-4 kun ichida organizmning qayta tiklanishi kuzatiladi, shish suyuqligi sekin-asta so‘riladi va balg‘am bilan birgalikda yo‘talganda chiqib kyetadi.
O‘pka shishi tarqalgandan keyin ham yurak-tomir sistemasining faoliyati sekin tiklanadi va asoratlarning kelib chiqishiga olib keladi. Tiklanish davri 2-3 haftani o‘z ichiga oladi.
Zaharlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish.
Shikastlanish o’chog’ida ko’rsatiladi va birinchi navbatda zaharli moddaning organizmga kiritilishini to’xtatish bilan bog’liq choralarni o’z ichiga oladi. Birinchi tibbiy yordam quyidagilardan iborat:

1. 
   Organizmga zaharli moddaning kiritilishini to’xtatish gazniqob kiyish yordamida amalga
   

oshiriladi;

2. 
   Zararlanganlarni shikastlanish o’chog’idan evakuatsiya qilinadi;
   
3. 
   Ko’zlarni zararlangani haqida shikoyat bo’lsa, ko’zlar 2% li natriy gidrokarbonat yoki
   

oddiy toza suv yordamida yuviladi.