Universiteti tabiiy fanlar kafedrasi

MarkA. Friend va James P. Kohn
“Mehnat va sog‘liqni muhofaza qilish asoslari”
Mavzu : YONG‘INNING OLDINI OLISH VA HIMOYALANISH
Bob maqsadi
Bu bobni tamomlagandan so‘ng siz quyidagilarni bilib olasiz:
• yong‘inning to‘rttala qirrasi komponentlarini hisoblashni;
• asosiy yong‘in shartlarini aniqlashni;
• yong‘in sinflari va yong‘in o‘chirish moslamalarini;
Yong‘in burchagi
Yong‘inni keltirib chiqaruvchi 4 omil:
1. Yoqilg‘i
2. Issiqlik
3. Kislorod
4. Kimyoviy reaksiya
Yuqoridagilar olov hosil qiluvchilardir. Yoqilg‘ilar ko‘plab moddalarni o‘z ichiga oladi, lekin ular yonishidan oldin hammasi bug‘ holatida bo‘lishi kyerak. Dastlab bug‘lanadi, portlash sodir bo‘lishi uchun yoqilg‘ilarning hamma turlari kislorod bilan reaksiyaga kirishishi lozim. Yonish jarayonida yoqilg‘i kislorod va issiqlikning qismlari bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib, o‘z shaklini o‘zgartiradi va gaz holatiga o‘tadi. Quyida bu jarayonshning misoli. Poyabzal sotish va ta’mirlash bilan shug‘ullanadigan do‘kon xo‘jayini o‘z yordamchisining ta’mirlash jarayonini tekshirdi. Tekshiruv vaqtida binoda gaz hidi aniqandi. U bir nechta eshiklarni ochib qo‘ydi va yordamchisiga charx uskunasini ishlatmaslikni buyurdi. Xo‘jayin tomosha zaliga kirish uchun burilganda, orqadan charx ovozi eshitildi va do‘konda 12 ta yong‘in o‘chog‘ini ko‘rdi. Ikkovi ham kichik kuyish bilan qocha oldi. Lekin poyabzallar sifati buzildi va do‘konning katta iqtisodiy zarariga sabab bo‘ldi. Yordamchi binoda yong‘in keltirib chiqarish uchun etarli gaz bor mas deb o‘ylagan edi. U elektr charxning uchqun chiqarishini hisobga olmagan edi lekin o‘sha bug‘lar yong‘inni o‘t oldirdi. Agar mavjud o‘t oldirish resurslari miqdori past bo‘lsa, past darajadagi olov va portlashga sabab bo‘ladi. Agar mavjud o‘t oldirish resurslari miqdori yuqori bo‘lsa, yuqori darajadagi olov va portlashga sabab bo‘ladi. Poyabzal tamirlash do‘konidagi hodisada konsentratsiya chegara doirasida bo‘lgan. Shuning uchun u yonib ketgan. Gaz juda xavfli, chunki u past yonish nuqtasidir. Moddalarning yonishi yoki portlashiga sabab bo‘ladigan harorat moddalarni yonuvchi aralashma hosil bo‘lishi uchun etarlicha bug‘ bilan ta’minlaydi. Statik elektr, asboblardan chiqadigan uchqun, issiq narsalar alanganing o‘t olish manbasidir. Yordamchi charxni harakatlantirganda, yoqilg‘I, kislorod va yonish resurslari birlashib, portlashni yuzaga keltirgan edi.
Atmosferadan topiladigan bug‘ning zichligi aniqlanayotgan masalaga bir kalitdir. Agar bug‘ past darajada bo‘lsa, (1 c) u havoda suzib yuradi. Shuning uchun bug‘ resurslarining yuqori nuqtasida yoki xonada shunday olov chiqishi sodir bo‘ladi va u pastga qarab suzishga moyil bo‘ladi. Gaz to‘kilishidan xalos bo‘lgan bug‘lar pastga qarab suzadi.
Gazdan past yonish resurslari uni o‘t oldirishi mumkin va to‘kilayotgan yonish resurslari nuqtasining olovni tarqatishiga sabab bo‘lishi mumkin. Avtomobillar ham yong‘inni keltirib chiqaruvchi manbaa bo‘lganligi tufayli gaz trassasida quvurdan gaz isi kelganida Politsiya evakuatsiya ishlarini olib boradi.