Universiteti psixologiya kafedrasi

Uzoq umr ko`ruvchilariing psixologik xususiyatlari

Yirik jaxon psixologlari S.Pako, G.Offre, L.Bine, U.Maynot, E.Medavir, A.Komfort, I.VDavidovskiy, B.G.Ananev, N.V.Nagorniy, YE.D.Aleksandrova va boshkalar uzok umr kurish sirlarini ekologik omillar orkali tushuntirishga xarakat kiladilar. Aksariyat olimlarning fikricha, ekologik omillar insonning yashash sharoitiga, kamol topishiga, bevosita yoki bilvosita ta'sir kiladigan omillardir. Insonning ijtimoiy muxiti sharoitlari ichiga kasb mexnati, turmush tarzi, madaniyati va ma'naviyati kabilar kiradi.
Jahon fani tuplagan ma'lumotlarga kura, ochik xavoda ortikcha zо‘riqishsiz jismoniy mexnat bilan shugullangan odamlarda harakatning tezligi, kad-komatning tikligi, ma'naviy tetiklik,ruhiy faollik uzokrok saklanadi. Mana shu xolat jismoniy tarbiya bilan doimiy shugullanuvchi kishilarda xam buladi.
"Umrni uzaytirish muammolari" nomli (1952) kitobda dohistonliklarda uzok umr kurishnipg asosiy sabablari kuyidagilar ekani ta'kidlangan: 1) Respublikaping togyai kismidagi iklim sharoiti va juhrofiy omillar; 2) sutkasiga 3—4 marta iste'mol | i shpadigan gushtli, usimlik moyli va sutli ozik-ovkatlar, i I miting, ichish va ortikcha jinsiy alokaning takikdangani; I lshyuddan-avlodga asrlar davomida utib kelayotgan madaniy uziga xos turmush tarzi va uning xususiyatlari; 4) gigiyena-NING barcha konun va koidalariga rioya kilinishi va butun umr ( jismoniy mexnat bilan shugullanish; 5) bir maromda xam PPSSIV, xam aktiv xordikchikarish; 6) axoli turmush darajasining Ml >'|diy-maishiy jixatdan yaxshilanishi va xokazolar.
S.Pako va uning izdoshlari ta'kidlaganidek, keksayish jarayonida ayrim psixofiziologi k va psixologik jarayonlarning arkarorlashuvi inson umrining uzayishiga, unda ijodiy faollik
usho`qsiz davom etishiga yordam beradi, akdiy mexnat bilan doimo shu1ullanuvchi keksa odamlarda mantikiy xotira sakdanadi. Shu bilan birga iktidorli va akdni peshlash mashkdari bilan shugullangan kishilarda xam intellektning yo`qsak darajasi sakdanib, boshka bilish funktsiyalarining faoliyati bir tekis xarakatni vujudga keltiradi.
Uzok Umr kurishning, umr uzayishining muxim omillaridan yana bittasi kasb-korlik faoliyatiga boglik psixik xolatning barkarorlashuvidir. Ana shu xolatga insonning kurish idrokida fazoni farkdash (fazoviy tasavvur) kobiliyati kiradi. Frantsuz gerontologi va oftalmologi G.Offre uzining "Gerontologiya asoslari" (1960) kitobidan joy olgan "Kuzning keksalarga xos uzgarishi" asarida ilmiy-amaliy axamiyatga ega bulgan ma'lumotlar keltiradi. Uning fikricha, keksalikda presbioniya (grekcha, Karilikda kurishning zaiflashuvi) xodisasi ruy berib, yakinni kurish yomonlashadi. G.Offrening fikricha, 10 yoshdan kurish akkomo-datsiyasining kuchi pasayishi kuzatiladi, agar 10 yoshda akkomodatsiya kuchi 16 dioptriyaga (grekcha optik ulchov) teng bulsa, 40—45 yoshda — 4, keyinchalik esa 1 dioptriyaga tushib ketishi mumkin. 50—60
yoshlarda akkomodatsiya uzining eng kuyi darajasiga tushadi, birok, shundan keyingi yosh davrlarida barkarorlashib boradi. Jaxri psixologiyasi fani ma'lumotlariga Karaganda, akkomodatsiyaniig kuchi shunchalik kamayib boradiki, yakinni fakat kuzoynak bilan kuriladigan buladi.
Ba'zi manbalarda mayda narsalar bilan shugullanmaydigan, kuzi uzokni kurishga urgangan odamda akkomodatsiya yo`qsak darajada sakdanishi, kuz xiralashuvi juda sekin, goxr butunlay ruy ber-masligi mumkin.
M.Y.Lajechnikova va L.N.Kuleshovaning anikdashicha, xaydovchi-lar, temiryulchilar, ovchilarning kurish sezgirligi yoshligida 1 yoki 1,5 birlikka teng bulsa, uzok yillardan keyin xam uzgarmasligi mumkin.
I.V.Davidovskiy va B.G.Ananev ta'kidlaganidek, karish va uzok umr kurish uziga xos xususiyatlarga ega. Binobarin, umrni uzaytirishning juda kup omillari bor. Yo`qorida uzok umr kurishning ekologik omillari ifodalandi, lekin uning psixologik, ijtimoiy-psixologik omillari, manbalari va mexanizmlari xam mavjuddir. Umuman aytganda, insonning umrini uzaytirish uchun shaxslararo yaxshi munosabat, shirin muomala, samimiy mulokot, oilaviy totuvlik, asab sistemasini asrash, barkaror xis-tuygu, xamdardlik, psixik faollik, irodaviy tetiklik bulishi zarur.