Университети кимё – технология факультети

ОҒИР ПИРОЛИЗ МОЙИ ТАРКИБИДАГИ ПОЛИЦИКЛИК 
АРОМАТИК БИРИКМАЛАРНИ ҚАЙТА ИШЛАШ 
Бурхиев Ф.З., Қўшиев Ҳ.Ҳ., Джураев Т.А. 
Гулистон давлат университети 
Soʻngi yillarda Oʻzbekistonda kimyo sanoati sezilarli darajada oʻzgarib, 
keng koʻlamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizning Shoʻrtan va 
Ustyurt kabi yangi yuqori texnologik kimyo sanoat korxonalari chiqitlarini qayta 
ishlashni taqazo etmoqda. “Uz-Kor Gaz” MCHJ qoʻshma korxonasi majmuasining 
yillik umumiy ishlab chiqarish quvvati 387 ming.tonna poliyetilen va 83 ming 
tonna polipropilenni tashkil etadi. Bunda 102 ming tonnadan ziyod piroliz 
distillati, 8 ming tonna piroliz moyini (TSP - ogʻir piroliz qatroni) va 10 ming 
tonna smola mahsulotini ishlab chiqaradi. Piroliz distillyati, piroliz moyi va dara 
mahsuloti qayta ishlanmaydi [1]. Dunyoda butadiyen ishlab chiqarishning 
taxminan 80% va benzol ishlab chiqarishning 39% uglevodorodlarni pirolizasi 
bilan amalga oshiriladi [2]. 
Tadqiqotlarimoz davomida dastlabki fraksiyada inden va 1-metil inden 
ajralib olindi. Ya'ni harorat 180 – 184
0
C ga yetganda rangsiz suyuqlik ajralib chiqa 
boshladi. Ajralish harorati va analiz xulosalari bu moddaning inden ekanligini 
tasdiqladi. Haroratni 184
0
C dan o‘zgartirmasdan barcha rangsiz suyuqlik – inden 
deflegmator orqali yig‘gich kolbaga yig‘ib olindi. Deflegmator orqali saralangan 
eng yengil moddalar birinchilardan bo’lib bug’lanib chiqadi va vertikal o’rnatilgan 
sovitgichda kondensatlanib yig’gich kolbaga yig’ildi va hajmi o‘lchandi. Inden 
miqdori umumiy suyuqlikka nisbatan 9 % ekanligi aniqlandi. 
Og‘ir piroliz moyi fraksiyasi komponentlarining ba'zi ko‘rsatkichlari 
№ Modda nomi 
Kimyoviy 
Tuzulish formulasi 
Т
qayn.

---

227
formulasi 
1 
Inden 
C
9
H
8
184
0
C 
2 
Metil-inden 
C
10
H
12
194 
0
C 
3 
Naftalin 
C
10
H
8
215
0
C 
4 
1 – metil 
naftalin 
C
11
H
10
260
0
C 
5 
1,6 – dimetil 
naftalin
C
12
H
12
265
0
C 
Oxirgi ajratib olgan moddamiz sariq rangli bo‘lib, 1,6 – dimetil naftalin edi. 
264 – 265
0
Cda ajralib chiqdi. Ushbu modda metil naftalin kabi deflegmator orqali 
navbatdagi yig’gich kolbaga yig’ib olindi. Umumiy suyuqlikka nisbatan 2 %
ekanligi aniqlandi. 
Fraksiyalashdan so‘ng faqat 10 -12 % qora rangli quyuq massa qoladi.
Og‘ir piroliz moyini fraksiyalarga ajratish usuli, bu - piroliz moyiga issiqlik 
bilan ishlov berishni o‘z ichiga olgan bo‘lib, shu bilan farqlanadiki, og‘ir piroliz 
moyini 184
0
C haroratda ushlab turib inden, 193 – 194
0
C da 1-metil inden, 215
0
C 
da naftalin, , 244 – 245
0
C da 1 – metil naftalin va 2 – metil naftalin, 264 – 
265
0
Cda 1,6 – dimetil naftalin ajratib olindi. 
ADABIYOTLAR 
1. Официальный сайт СП ООО ”Uz-Kor Gas Chemical” http://www.uz-
kor.com/index.php/ru/deyatelnost 2018 г. ]. 
2. Мухина Т.Н., Барабанов Н.Л., Бабаш С.Е. Пиролиз углеводородного сырья. 
- М.: Химия, 1987. - 240 с.