Университети кимё – технология факультети

“EREMURUS ROBUSTUS” O’SIMLIGI FLAVONOIDLARINING YUPQA 
QATLAMLI XROMOTOGRAFIK TAHLILI
Mexmanov I.Yu., Omonova M.X., Mamajanov G.O., Abdullayev S.V. 
Namangan davlat universiteti
 
O’simliklar o’zida asosan o’zining turiga, iqlimiga, oilasiga va boshqa 
xususiyatlariga qarab bir necha xil turdagi moddalarni saqlaydi. Shu dorivor 
moddalardan biri - flavonoidlardir. 
Flavonoiddarni benzo - γ - piron (xromon) unumi va asosida C6 -C3 -C6 
uglerod atomlaridan tashkil topgan fenil propan skeleti bo’lgan tabiiy 
birikmalarning katta guruxi deb qarash mumkin. Flavonoidlar fenol birikmalari 
qatoriga kirib, ularning nomi lotincha «flavum» - sariq degan ma’noga ega. Bunga 
sabab o’simlikdan ajratib olingan birinchi flavonoid sariq rangda bo’lgan va 
ko’pchilik flavonoidlar rangi ham sariq ranglar qatoriga kiradi.[1] 
Barcha flavonoidlar molekulasida bir nechta gidroksil guruxi bo’lib, ular 
ko’pincha A halqasining 5- va 7 - hamda B halqasining 3'- va 4' -uglerod 
atomlarida joylashadi. A halqaning 6- va 8- hamda B halqaning 2'- va 5' - uglerod 
atomlarida ham gidroksil guruxlari bo’lishi mumkin. Lekin bu xol tabiatda kam 
uchraydi. Ba’zan flavonoidlarning gidroksil guruxlari metil efiri holida bo’ladi. 
O’simlik tarkibida flavonoidlar sof aglikon yoki birlashgan glikozidlar 
holida uchraydi. Faqat antosianidlar o’simliklar tarkibida doimo glikozidlar holida 
bo’ladi. 
Eremurus yoki Shirach - Xanthorrhoeaceae oilasiga mansub Asphodelaceae 
turkumiga mansub ko'p yillik o’t o'simliklar hisoblanadi. Balandligi 50-120 sm 
bo'lgan ko'p yillik o'simlik. Ildizpoyali geofit. Ildizpoyasi qalin va kalta. Ildizlari 
tolali, qalinlashgan; uzunligi 20 sm gacha, poyasining bo'yni eski barglardan 
ozgina tolalar bilan ajralgan. Barglari ildiz bo’g’zidan boshlanib keng chiziqli, 
qilichsimon, o’tkir uchli yoki chiziqli lansetsimon, uzunligi 20-40sm va eni 8-20 
mm bo’ladi. Poyada ketma-ket joylashgan. Poyasi silindrsimon shaklda bo’lib 
uzunligi 40-80 sm gacha va undan ham yuqori bo’lishi mumkin. Gullari oltita 

---

42
yaproqsimon, aktinomorf gultojli. Gultojbarglarining rangi och sariq10-12 mm 
bo’ladi. Gulbandning uzunligi 12-16 mm.[2] 
Eremurus robustus o’simligini Markaziy Osiyoning ko’plab mintaqalarida 
hususan O’zbekiston, Qozog’iston, Tojikiston o’lkalarining tog’li hududlarida, 
Tyan-Shan, Oltoy hamda Pomir Oloy tog’ tizmalarida, tog’oldi va o’rta qismlarida 
ko'rish mumkin. O’zbekiston hududida ushbu turkumga mansub 32 ta tur o’sadi. 
O’simliklarni kimyoviy tahlil qilishdan avval namligi va umumiy kul 
moqdorini aniqlash maqsadga muvofiq. Shuning uchun Eremurus robustus 
o’simligini farmakologik tahlil qilindi. 
“Eremurus robustus” o’simligidan 2 gr tortib olindi va uni 50 ml xajmli 
konussimon kolbaga solib, ustiga 96% li spirtdan 20 ml quyildi. O’simlik spirtga 
solingan xolda 24 soat saqlandi va filtrlab olindi. Jarayon 3 marotaba qaynatib, 
ekstrakt oldim. Bu olingan ekstraktdan xromatografiya o’tkazildi. Buning uchun 
0.1 ml filtratni slifol qog’ozga start chizig’igacha kapilyar naycha yordamida nuqta 
belgilab, uning ustiga 96% ekstraktsiyadan tomizildi va havoda quritildi. So’ngra 
30% li sirka kislotasining eritmasi quyilgan bankaga xromatografiya qog’ozini 
joylashtirildi. 20 minut davomida xromatografiya o’tkazildi. Eritma finishga 
yaqinlashganda qog’ozni olib quritildi, so’ngra slifol qog’ozini UB nuri ostida 
ko’rilganidi flavonoidlarga xos bo’lgan qo’ng’ir-sariq rang hosil bo’ldi.