Universiteti iqtisodiyot fakulteti

3.2. TARMOQLI TIZIMLAR 
Bu tizimning tipik vakili Integrated Database Management System (IDMS) 
tizimidir.1970-yillar bir nechta tizimlar yaratildi, ular orasida IDMS ham bor edi. 
Bu tizim ko‘pchilik operatsiontizimlarni boshqarishda IBM firmasi mashinalarini 
ishlatishuchun mo‘ljallangan. Tizimning arxitekturasi Integrated Database 
Management System (IDMS) dasturlash tili bo‘yicha Conferenceon Data Systems 
Languages (CODASYL) tashkiloti taklifiga ko‘ra tuzilgan. Bu tashkilot Kobol 
dasturlash tiliga mas’uldir. 
Ma’lumotlarning tarmoqli strukturasi
1
 
 
Ma’lumotlarni tashkil qilishga bo‘lgan tarmoqli yondashish iyerarxik 
kengaytmali bo‘ladi. Iyerarxik strukturali yozuv —avlod bitta ajdodda aniq bo‘lishi 
kerak. Ma’lumotlarning tarmoqli strukturasida esa avlodlar ajdodlarda istalgan 
sonda bo‘lishi mumkin. 
Tarmoqli MBda yozuvlar va ular orasidagi bog‘lanishlar tashkil topgan, ya’ni 
yanada aniqrog‘i MB strukturasining har bir tipidagi nusxalar to‘plamidagi yozuvlar 
turi to‘plami va berilgan aloqa turlari to‘plamidagi har bir turdagi nusxalar 
to‘plamini taskil qiladi. 
Bog‘lanishlar ikki xil turdagi yozuvlar uchun aniqlanadi: ajdod va avlod. Aloqa 
turi nusxasi ajdod yozuv turining bitta nusxasi va avlod yozuv turi tartiblangan 
nusxalar to‘plamidan tashkil topadi. P ajdod yozuv turi va C avlod yozuv turi bilan 
berilgan L bog‘lanish turi uchun quyidagi ikki shart bajarilishi kerak: 

P turning har bir nusxasi faqat bitta ko‘rinishdagi L ning ajdodi 
hisoblanadi; 

Har bir С ko‘rinishdagi nusxa bittadan ortiq bo‘lmagan L ko‘rinishning 
avlodi hisoblanadi.
MB tarmoqli sxеmasiga oddiy misol:
1
Sh.Nazirov, A.Ne’matov, R.Qobulov, N.Mardonova “Ma’lumotlar bazasi” 14-bet

---

Ma’lumotlar bilan ish yuritish 
Taxminiy amallar to‘plami quyidagilar bo‘lishi mumkin:

bir xil turdagi yozuvlarga ega to‘plamda aniq yozuvni topish;

ayrim bog‘lanishlar yordamida ajdoddan birinchi avlodgao‘tish; 

ayrim bog‘lanishlar yordamida keyingi avlodga o‘tish; 

ayrim bog‘lanishlar bo‘yicha avloddan ajdodga o‘tish; 

yangi yozuv yaratish;

yozuvni o‘chirish;

yozuvni modifikatsiyalash;

bog‘lanishni tashkil etish;

bog‘lanishni olib tashlash;

boshqa bog‘lanishni tashkil qilish va boshqalar. 
Butunlikka chеklovlar. Umuman olganda butunlikka cheklov talab qilinmaydi, 
lеkin ayrim hollarda butunlik murojaat bo‘ycha talab qilinadi (xuddi iyerarxik 
modеldagiga o‘xshab).