|
10.
Arab tilidan olinib, ishonch, ixlos ma’nosini bildiruvchi so‘z?
A) E ’tiqod
B) Qur’on
C) Islom
D) Din
11.
«Qur’on oyatlari ham Allohga iymon keltirish uchun aqliy
dalillarga suyanishga chaqirgan». Ushbu jumla qaysi kitobdan
olingan?
A) «Vera как duxovnoe sostoyanie»
122
B) “Imon”
C) “Diniy hayotning'sodda tuzilishi”
D) “Individ i ego religiya”
12.
“Payg‘ambar” so‘zining lug'aviy ma’nosi?
A) “elchi”
B) “yo‘lboshchi”
C) “habarchi”
D) “ilohiyotchi”
13.
Quro’ni karimda qancha payg‘ambar nomi tilga olingan?
A) 25 nafar
B) 15 nafar
C) 35 nafar
D) 45 nafar
14.
Qur’oni karimda payg‘ambarlardan qanchasi buyuk va
yangilangan shariat sohibi deb tilga olinadi?
A) 3 nafar
B) 6 nafar
C) 7 nafar
D) 5 nafar
15.
Odam Atoning uchinchi o‘g‘lini nomini ko‘rsating.
A) Qobil
B) Hobil
C) SHis
D) Idris
123
8-MAVZU. DIN FUNKSIYALARINING FALSAFIY
MAZMUNI
Reja:
1. Din funksiyalarining falsafiy mazmuni.
2. Din funksiyalarining jamiyat hayotidagi o‘mi.
3. Diniy munosabatlar, diniy tashkilotlar va din funksiyalarining
o‘zaro aloqadorligi.
Tayanch tushunchalar.
Din funksiyasi, imon, diniy imon, ideal,
ilmiylik,
ob’ektivlik
usullari,
kompensatorlik,
integrativlik,
regulyativlik, kommunikativlik, din madaniyatini translyasiya qilish
funksiyasi, ligitimlovchilik, diniy munosabatlar, diniy tashkilotlar,
musulmon jamoasi, 0 ‘zbekiston diniy idorasi, dorulfani, dorulbaqo.
l.Din funksiyalarining falsafiy mazmuni
Diniy
imon-e’tiqod
diniy
ongdagi
barcha
tasawurlarni
birlashtiruvchisidir. Ammo har qanday imon-e’tiqod diniy imon-
e’tiqod bo‘lavermaydi. Imon murakkab mazmunli tushuncha
bo‘lganligidan uni ilmiy-falsafiy jihatdan ko‘rib chiqishga harakat
qilamiz.
Imon - bu odamning muayyan g‘oya va axloqiy qadriyatlar real
haqiqat ekaniga ishonchidan iborat ma’naviy-ruhiy holat bo‘lib, aql-
idrokli odam ongi va ahvoli ruhiyati (psixikasi)ning nodir hodisasi va
odam o‘z-o‘zini anglab olishining noyob vositasidir. Odamning
hozirgi zoti muayyan imonga ega bo‘lmasa, u o‘z-o‘zini anglab olishi
qiyinlashadi; imonsiz odamlar uchun o‘z huzur halovati, o‘ziga xos
his tuyg‘usidan boshqa ma’naviy “qadriyat” qilmaydi. Natijada
imonsiz odamlar o‘g ‘ri, hiyonatchi, poraxo‘r, ta’magir, bosqinchi
(terrorist) umuman inson zoti uchun harakatli hususlarga ega bo‘lib
qiladi. Hozirgi globallashuv sharoitida butun dunyo hamjamiyatining
mo“ tadil yashashga to‘siq bo‘lib turgan ijtimoiy hodisa - odamlarda,
ayniqsa yoshlarda muayyan an’anaviy g‘oyaviy-axloqiy qadriyatlar
qadrsizlanib, oqibatda imoni va e’tiqodi yo‘q o‘ziga xos odamlar
galasi fundamentalistik, ekstremistik vujudga kelishi xavfi paydo
bo‘lmoqda. Shuning uchun falsafiy dunyoqarash asosida shakllangan
imon-e’tiqod egalarining din ahillari bilan birlashib, ana shu ijtimoiy
124
ofatga qarshi kurashishlari tarixiy zaruriyat bo‘lib turibdi. Imonsiz
odamlar stixiyali 'tarzda o ‘zlarining insonga xos bo'lmagan
manfaatlari negizida allaqachon birlashib olganlar. Ulaming eng
ko‘zga chalinadigan galalari “mafiya”, “diniy fundamentlistlar”,
“igilchilar” deb ataladi. Aha shu ijtimoiy buzuqilarga qarshi astoydil
va izchil kurashdagina chinakam insoniy imon, e’tiqod qaror topishi
mumkin.
Falsafiy qarashlami ham olim va ulamolar, binobarin odamlar
ijod qilgan. Ulaming falsafiy va diniy qarashlami ko‘pincha bir-biriga
mutloq darajada qarama-qarshi qo‘yish aqlli odamlar ishi emas. Har
birida ham mavhum va real haqiqatlar bor. SHu sababli ijtimoiy
ongning shakllari o‘rtasidagi tavofiitlami haddan ziyoda bo‘rtirib,
qabartirib, ulardagi mushtaraklikni yo‘q qilib ko‘rsatish tarixiy
haqiqatga mos emas. Dunyoviy va diniy qarashlar bir-birini
to'ldiruvchi jarayondir.
Endi
“Iymon”
tushunchasi
bilan
“din”
tushunchasining
mazmuniga e’tibor qaratsak, shu narsa ma’lum bo‘ladiki, “imon”
hamma dinlar mazmunini tashkil etadi. Shuning uchun islomni ham
ma’lum ma’noda imonshunoslik desa bo‘ladi. Zero, uning barcha
ibodatlari, marosimlari, hayitlari, ramzlari m a’lum bir maqsadga -
odamlami Allohga, uning Kalomi Qur’onning barcha oyatlari
ilohiyligiga qattiq ishongan, o‘z hayotini shu ruhiy xolat asosida
belgiladigan shaxslar - aqli islomni kamol toptirishdan iboratdir.
Xo‘sh,
ilmiy haqiqatlarga,
falsafiy qarashlarga ishongan
odamlarchi? Ana shu tayanch-ishonch asosida ham muayyan ruhiy
holat tarkib topib, hayot yo‘nalishi vujudga kelayotgan ekan, ularni
imonsiz-e’tiqodsizlar qatoriga qo‘shib yuborish adolatdan bo‘lmasa
kerak.
0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgach, davlatning dinga va diniy
tashkilotlarga
nisbatan
adolatli
siyosati
qo‘llanishi
tufayli
mamlakatimiz xalqlari dinga bo‘lgan munosabatini emin-erkin
yuritish huquqiga ega bo‘ldi. Muayyan imon, e’tiqod ruhi yoshlaming
ongiga, qalbiga go‘dakligidan oila, qarindosh-urug‘, o‘quv va mehnat
jamoalari, jamiyat ijtimoiy muassasalar vositasi ila singdirilib boriladi.
Aql-idrokli odam zoti nima uchun tug‘ulganligi, hayotning ma’nosi
nimadan iborat ekanligini anglab, o‘z xatti-harakatlarida, faoliyatida,
o‘zi yashayotgan jamiyatdagi qonun-qoidalar, odob-axloq normalariga
qattiq rioya qilishga odatlanib borishi lozim. Buning uchun
125
jamoatchilikning qattiq va izchil nazorati zarur. So‘z bilan ish birligi,
shartnomalarga amal qilish, halol mehnat bilan kun kechirish, oilani
boqish, tarbiyalash, insofli, diyonatli, adolatparvar bo‘lish, sahiylik,
muruwatlilik, o‘z xalqi, uning madaniyati haqida qayg‘urish, milliy
iftixoming oyoq osti qilinishiga yo‘l qo‘ymslik faqat imonli
odamlargagina xos fazilatdir. Zero, imonli odamlar o‘z xatti-
harakatlarini o‘lchaydigan mezon - muayyan g‘oyaviy-axloqiy
qadriyatga ega bo‘ladilar.
Diniy imoni egasi bo‘lgan shaxs asosiy orzu diniy ibodatlar,
marosimlami bajarish, diniy qadriyatlar asosida xayot yo‘nalishini
belgilab, real dunyoda baxtiyor bo‘lish va oxiratda jannatdan joy
olishdir. Ilmiy haqiqatlar atrofida imoni shakllangan shaxslar uchun
esa asosiy ideal (yuksak orzu) hayotning ma’nosi shu yakkayu yagona
olamda chinakam insoniy munosabatlar, umumiy farovonlik va
adolatni qaror toptirish uchun kurashda baxtiyorlikka, el-yurtning
izzat-ikromiga sazovor bo‘lib, hayotida o ‘zidan yaxshi nom qoldirib,
avlodlar qalbida umrini davom ettirish, ya’ni ijtimoiy abadiylikka
musharaf bo'lishdir. Diniy m a’nodagi imln bilan dunyoviy (ilmiy)
ma’nodagi imon, e ’tiqod orasidagi tafovut ana shundadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
