Uning salomatligi

Narkomaniya, ya’ni giyohvandlik — kayf keltiradigan mod- dalami ko‘proq iste’mol qilinishi oqibatida kelib chiqadigan og‘ir ruhiy kasallik.
Narkotik moddalaming muntazam iste’mol qilinishi organizmni butunlay zaharlaydi. Giyohvandlikda dastlab tajanglik, xotira buzilishi kuzatiladi. Keyinchalik chuqur jismoniy o‘zgarishlar: yurak urishi, og‘iz qurishi, terlash, qo‘l-oyoq titrashi, ko‘z qora- chig‘ining kengayishi kabi holatlar paydo bo‘ladi.
Alkogolizm va giyohvandlik faqat bemor odamning o‘ziga emas, balki boshqa odamlar va jamiyatga ham katta zarar yetkazadi. Bu kasalliklarga duchor bo‘lgan odam o‘z vazifasi, oilasi, qarin- doslilariga e’tiborsiz bo‘ladi. Og‘ir jinoyatlaming asosiy qismi narko- tik moddalar iste’mol qilish va ichkilikbozlik oqibatida ro‘y beradi.
Alkogol va narkotik moddaga ruju qo‘ygan ota-onadan turli irsiy kasalliklarga uchragan bolalar tug‘iladi. Alkogollar va narkomanlaming bolalari orasida aqliy zaiflik va asab kasalliklari ko‘p uchraydi.

1. 
   Odam yashaydigan va ishlaydigan muhitdagi qanday holatlar oliy nerv faoliyatining buzilishiga olib keladi?
   
2. 
   Bolalarda nevroz qanday kelib chiqadi?
   
3. 
   Alkogol nerv sistemasiga qanday ta’sir qiladi?
   
4. 
   Giyohvandlikning kelib chiqish sabablari nimada?
   

Ichkilik va kashandalikka ruju qo ‘ygan inson halovatini yo‘qotadi. Halovati yo‘qolgan odam salomatligidan ayriladi. Shu sababli ham bu zararli odatlardan о ‘zini tiya bilish о ‘z salomatligini saqlash demakdir.

13. 
    bob. SEZGI ORGANLARI
    

44. 
    § . Sezgi organlarining ahamiyati. Ko‘rish organlari
    

+ Analizatorlar, retseptorlar
Ma’lumki, tevarak-atrof muhiti xilma-xil hamda undagi tovushlar va liidlar, haroratga ko‘ra juda rang-barang bo‘ladi. Atrof- muliit bilan odam organizmi muttasil bir-biriga bog‘liq. Bu bog‘- lanish sezgi organlari orqali ta’minlanadi, ya’ni tashqi muliitning barcha omillari sezgi organlariga ta’sir etadi va ulaming bosh miyadagi markazlariga qabul qilinadi.
Bosh miya po‘stlog‘ining turli qismlarida maxsus nerv hujay­ralari to‘plami joylashgan bo‘lib, ulami I. P. Pavlov analizatorlar (sezgi organlarining markazlari), deb atagan. Har bir analizator uch qismdan tashkil topgan: ta’sirotlarni qabul qiluvchi — retseptor, o‘tkazuvchi qismi — sezuvchi nerv tolasi va analiz- sintez qiluvchi qismi — sezuvchi nerv markazlari.

1. 
   Analizatoming periferik qismi, ya’ni retseptor. Bu maxsus nerv tuzilmasi bo‘lib, tananing turli qismlarida (teri, muskul, pay, ko‘z, quloq, bumn, til, ichki organlar va qon tomirlar devorida) joylashgan. Retseptorlaming soni juda ko‘p, masalan, terining 1 sm² sathida 200—400 tagacha, terining butun sathida esa 8 mln ga yaqin retseptor bor. Barcha icliki organlarda taxminan 1 mlrd ga yaqin retseptor bor. Tashqi va ichki muliitning barcha o‘zgarishlari retseptorlar orqali qabul qilinadi.
   
2. 
   Analizatoming o‘tkazuvchi qismi —bu sezuvchi nerv tolasidan iborat bo‘lib, u retseptordan ta’sirni qabul qiladi va uni analizatoming markaziy qismiga o‘tkazadi.
   
3. 
   A
   129
   nalizatoming markaziy qismi miya po‘stlog‘ining turli sohalarida joylashgan nerv markazlaridan iborat. Bu markazlardan muayyan sezgi organlaridagi retseptorlardan kelgan ta’sir analiz va sintez qilinib, ulaming mazmuniga ko‘ra javob reaksiyasi hosil bo‘ladi (71-rasm).
   

8. 
   — B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov