Undalma va uning uslubiyati

UNDALMA VA UNING USLUBIYATI


Undalma so‘zlovchining nutqi qaratilgan shaxsni, narsa (obyekt)ni bildiradi. Undalmalar ham ega singari bosh kelishikda qo‘llaniladi, ammo ega grammatik jihatdan gapda kesim bilan bog‘lanadi, undalmalar esa grammatik jihatdan hech bir bo‘lakka bog‘lanmaydi. Undalmali gaplarning kesimi, ko‘pincha birinchi va ikkinchi shaxs-son shakllarida bo‘ladi. Undalma alohida ohang bilan ajratilib aytiladi. Undalmaning gapdagi o‘rni erkindir: gap boshida ham, o‘rtasida ham, oxirida ham kelishi mumkin. Undalmalar ba’zan jonivorlar yoki jonsiz narsalarga ham qaratiladi: Qarg‘avoy, men seni yeyman. (Ertakdan) Seni unutolmas yuragim aslo, Ey O‘rta Osiyo, O‘rta Osiyo. (G‘.G‘.)
Undalmalar uyushib kelishi ham mumkin: Muhtaram otalar, onalar, kelinlar, o‘g‘illar, opa-singillar, sizga shu haqda murojaat qilamiz kabi.


UNDALMA VA EGANING FARQI
Salima keldi. (Ega) Salima, (U) keldi. (Undalma)
So‘zlovchining nutqi qaratilgan shaxsni, narsa bildiradi. Ega singari bosh kelishikda bo‘ladi.

Undalma	Ega
O‘xshashligi
Bosh kelishikda bo‘ladi.
Farqi
Kesim bilan shaxsda moslashmaydi.	Moslashadi.
Kesim bilan sonda moslashmaydi. M: Oybek(3-shaxs), ertaga kel(2-shaxs).	Moslashadi. M: Sen (2-shaxs) ertaga kel(2-shaxs).
Grammatik jihatdan hech bir bo‘lakka bog‘lanmaydi.	Kesim bilan bog‘lanadi.
Alohida ohang bilan ajratiladi.	Odatiy ohang bilan aytiladi

! Undalmali gaplarning kesimi ko‘pincha I va II shaxs shakllarida bo‘ladi.
M: Rustam, boraman. (kesim I shaxsda); Rustam, borasan. (kesim II shaxsda)
!Undalmaning gapdagi o‘rni erkin.

1. 
   Gap boshida: Qarg‘avoy, men seni yeyman.
   
2. 
   Gap o‘rtasida: Men seni, qarg‘avoy, yeyman.
   
3. 
   Gap oxirida: Men seni yeyman, qarg‘avoy.
   

Undalmalar ba’zan jonivorlar yoki jonsiz narsalarga qaratiladi. M: Seni unitolmas aslo, ey O‘rta Osiyo.
Undalmalar uyushib kelishi mumkin. M: Muhtaram ota-onalar, kelinlar, o‘g‘illar, opa-singillar, sizga cheksiz rahmat!

O‘ziga qarashli aniqlovchisi yoki izohlovchisi bor undalmalar yoyiq undalmalardir.