Umurtqalilar zoologiyasi

kaft-bilaguzukni 
hosil qilgan. 
Barmoqlaridan faqat birlamchi uchta barmoq falangalari 
saqlanib qolgan. Orqa oyoqlar uch bo'limdan iborat. Bular­ 
dagi kichik boldir suyagi rudimentlashib katta boldir suyagiga 
qo'shilib ketgan. Boldir suyagining distal qismi tovon suyak- 
chalarining proksimal qatorlaridan hosil bo'lgan. Tovon suyak- 
chalarining proksimal qatorlari haqiqiy boldir suyagiga chok- 
siz birikishi tufayli yangi 
tibiotarzus 
nomli suyak paydo 
bo'lgan. Voyaga yetgan qush oyog'ining tibiotarzusdan keyin­ 
gi bo'lim i bitta suyak —
pixdan
(ilik) iborat. Pix esa oyoq 
kafti suyakchalarining bir-biriga qo'shilishidan hosil bo'ladi. 
Shunday qilib, qushlarning tovon bo'g'imi ikki qator tovon 
suyakchalari orasida joylashgan va bu 
intertarzal 
yoki 
tovon- 
aro 
bo'g'im deb ataladi. 
Qushlar bosh skeletining ensa bo'limida bitta ensa bo'rtmasi 
bo'ladi. Tanglayi tuzilish xarakteriga qarab to'rtta tipga bo'li­ 
nadi. Shulardan 
dromeognatik 
(reptiliyalarga xos) tip boshqa 
uchta, ya’ni 
shizognatik, desmognatik 
va
egitognatik
tiplar- 
ga qaraganda katta filogenetik ahamiyatga ega. Shunga ko'ra, 
birinchi tipga mansub turlarni qadimgi tanglaylilar va qol­ 
gan uchta tipdagilami esa 
yangi tanglaylilar 
deb yuritiladi. 
Qushlar skeletini o‘rganish 
1. 
Qush skeletini ko'zdan kechiring, bosh suyagi, umurtqa 
pog'onasi1?'ko'krak qafasi skeleti, to'sh, qanot, orqa oyoq va 
kamar suyaklarini aniqlang. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
2. Bosh qutisi suyaklarini ko'zdan kechiring, miya qutisi, 
pastki va ustki jag‘ suyaklarini tekshirib, nima uchun bosh 
skeletining yengil bo'lishi sabablarini izohlab bering. 
3. Umurtqa pog'onasi bo'lim larini ko'zdan kechiring. 
Umurtqa pog'onasining qaysi bo'limlarida umurtqalarning 
harakatsiz birikishini va buni qushlar uchun qanday ahamiya­ 
tga ega ekanligini tushunib oling. 
4. Ko'krak qafasi suyaklari va qovurg'alarini umurtqa 
pog'onasi hamda to'sh suyagi bilan qanday birikishini aniq­ lang. 
5. Qanot va yelka kamari suyaklarini toping. Qushlar qan­ 
oti bilan sudralib yuruvchilaming oldingi oyog'i skeleti o'rtasida 
qanday o'xshashlik va farq borligini aniqlang. 
6. Orqa oyoq va chanoq kamari suyaklarini aniqlang. Son, 
boldir, ilik va barmoq suyaklarini toping. 
Qushlarning skeleti tubandagi bo'limlarga, ya’ni bosh ske­ leti, 
o'q skeleti, ko'krak qafasi (to'sh, qovurg'a) skeleti, oyoq skeleti va 
ulaming kamarlariga bo'linadi (90-rasm).