Umurtqalilar zoologiyasi

Sinf. 
Qushlar — Aves 
Turkum. 
Kaptarsimonlar - Columbiformes 
Vakil. 
Ko‘k kaptar — Columba livia. 
Kerakli materiallar va jihozlar: 
tovuq, kaptar, qarg'a 
yoki boshqa tur qushning montaj qilingan skeleti, yosh (j°‘j a) 
qushlarning bosh skeletlari, yelka kamari va qanot skeletlari, 
chanoq kamari va orqa oyoq skeletlari, bo‘yin umurtqalari, 
preparoval ninalar, qo‘l lupasi hamda qushlar skeleti, bosh 
qutisi, qanot va yelka kamari, orqa oyoq va chanoq kamari 
skeletlari aks ettirilgan jadvallar. 
Mashg'ulotning maqsadi: 
kaptar yoki tovuq misolida 
qushlar sinfi vakillarining skeleti tuzilishini o‘rganish. 
Ishning mazmuni: 
qush suyaklarining mahkam va yengil 
bo'lishiga sabab uning pnevmatikligi, ya’ni ularda ichi havo 
bilan to'lgan bo'shliqlaming bo'lishidir. Bosh skeletining yengil 
bo'lishi tishlarning yo'q bo'lib ketishi va suyaklarining yupqa- 
lanishi bilan bog'liq bo'lib, voyaga yetgan qushlar miya quti- 
sidagi barcha suyak choklari bilinmaydigan darajada bir-biri- 
ga qo'shilib ketgan. Suyaklararo choklami faqat yosh gushlar- 
ning bosh skeletidagina ko'rish mumkin. 
Ko'krak toj qismi oldingi oyoqlami harakatga keltiruvchi 
muskullar rivojlanishi tufayli taraqqiy etgan. Uchish layoqati- 
ni yo'qotgan qushlar (tuyaqushlar)da ko'krak toj suyagi yo'q 
bo'lib ketgan, biroq ba’zi qushlar (pingvinlar)da ko4krak toj 
suyagining saqlanib qolganligi ulaming suvda suzishga mos- 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
langanligi bilan bog'liq. Odingi oyoq (qanot) skeletida tipik 
bo'limlarning hammasi bor, lekin ular uchishga moslangani 
uchun panjalari shaklan o'zgarib, qisman reduksiyalangan. 
Bilaguzuk suyaklarining proksimal elementlari bir- biriga 
qo'shilib, ikkita kichkina suyakcha hosil qilsa, distal element­ 
lari kaft suyagiga qo'shilib ketgan. Kaft suyagi faqat ikkita 
uzunchoq suyakchadan iborat bo'lib, ulaming proksimal hamda 
distal qismi qo'shilib bitta