Umurtqalilar

Jinsiy oigani. Yetilgan tuxumlar tuxumdon devorini teshib tana bo'shlig'iga tushadi. So'ngra tuxum yo'lining voronkasi orqali tuxum yo'liga va bu orqali kloakaga o'tadi. Tuxumlar tuxum yoiidan o'tish paytida studenik (dirildoq) pardaga o'raladi. Bachadon tuxumlar qo'yishga qulay shaklni oladi. Shunday qilib, urg'ochi baqalar siydik-tanosil yo'llari bir-biri- dan to'liq ajralgan. Urug' va tuxumdonlaming ustida suvda
ham quruqlikda yashovchilar uchun xarakterli bittadan yog‘
tanachasi yotadi. Uning pallalari katta-kichik sariq tanacha- lardan iborat boiib, bu tuxum va urug' hujayralaming oz-
iqlanishi uchun sarf boiadi.


Yog‘ tanachalarining yirik-maydaligi yil fasllariga qarab o'zgarib turadi. Yoz va kuzda urug'don va tuxumdoular kichik vaqtida yog' tanachalari yirik boiadi, bahorda esa, ya’ni ko'payish davrida ulaming moddalari ko'p sarflanganligi tu­ fayli hajmi keskin maydalashadi.
Qon aylanish sistemasi. Narkoz bilan chala oidirilgan baqa-ning yurak oldi qopchasiga o'ralgan yuragi (49-rasm) ko'pincha harakat qilib turadi.


49-rasm. Baqa yuragming ochilgan holdagi sxemasi:
1 -o‘ng b o ‘lm acha, 2-chap bo‘lm acha, 3-yurak qorinchasi, 4-klapanlari, 5-arte- rial konusi, 6 -um um iy arterial stvoli, 7- o ‘pka-teri arteriyasi, 8-aorta yoyi, 9 -um u - m iy uyqu arteriyasi, 10-uyqu bezi, 11-ar- terial konusning spiral klapani.
Suvda ham quruqlikda yashovchilarning qon aylanish siste­ masi baliqlarning qon aylanish sistemasiga nisbatan keskin o'zgargan. Amfibiyalarda o'pkaning paydo bo'lishi bilan ik­ kinchi qon aylanish doirasi vujudga keldi. Ularning yuragi
uch kamerali boiib, bitta yurak qorinchasi va ikkita yurak oldi bo‘lmasidan iborat. Bundan tashqari amfibiyalar yura- gida venoz sinusi (qo‘ltig‘i) bilan arterial konusi ham bor.
Arterial konus umumiy aorta stvoliga aylangan, aorta stvoli
uzunasiga ketgan to'siq bilan qorin va orqa bo'limlarga boiinadi hamda undan uch juft arterial yoy chiqadi (50-rasm). Ularning oldingisi, ya’ni umumiy uyqu arteriyasi baliqlarning qon olib keluvchi birinchi jabra arteriyasiga gomologdir. Bu arteriya umumiy arterial stvolning qorin tomonidan ajralib chiqqan- dayoq ikkita qon tomiri - ichki va tashqi uyqu arteriyasi-


ga boiinadi va boshni qon bilan ta’minlaydi. Ikkinchi arterial yoy ham arterial stvolning qorin tomonidan chiqadi va baliqlar­ ning ikkinchi jabra yoylariga gomolog hisoblanadi, bu yoy aorta yoyi deb ataladi.