Umumiy o‘rta ta’lim

Daryo va ko‘llar

Globusda havorang egri-bugri chiziqlar bor. Bunday chiziqlar daryolarni bildiradi.
Daryolar, asosan, tog‘lardan boshlanadigan jilg‘a- lardan hosil bo‘ladi (6-rasm). Daryolar o‘z yo‘lida

3. 
   rasm. Jilg‘a. 7-rasm. Sharshara. 8-rasm. Ko‘l.
   

8

sharsharalarni hosil qilishi mumkin (7-rasm). Ular- ning suvi, asosan, okean, dengiz va ko‘llarga quyiladi. Daryolar suvidan dala va bog‘larni sug‘orishda, aholi ehtiyojini qondirishda foydalaniladi.

O‘lkamiz hududidan Amudaryo va Sirdaryo kabi yirik daryolar oqib o‘tadi.
Yer yuzining ba’zi botiq joylarida tabiiy ravishda ko‘p miqdorda suv yig‘ilib qoladi. Bunday suv to‘p- langan joy ko‘l deb ataladi (8-rasm).
Bir qismi o‘lkamiz hududiga tegishli bo‘lgan Orol dengizi aslida ko‘ldir. U qadimdan dengiz kabi katta, suvi sho‘r va taxir bo‘lgani uchun dengiz deb atalgan. Hozir esa qurib, bir nechta ko‘llarga ajralgan. O‘lkamizda Sariqamish, Aydarko‘l va Arnasoy kabi yirik ko‘llar ham mavjud.
Okean, dengiz, daryo va ko‘l suvlari yer usti suvlarini tashkil etadi.
Amaliy ish
Globusdan bir nechta daryo va ko‘lni toping. Ularning nomini daftaringizga yozing.

Muzliklar. Yerosti suvlari

Yerning Shimoliy va Janubiy qutblar atroflari eng sovuq joylardir (9-a, b rasm). Bu qutbning atrofini qoplagan muzliklar yozda ham erimaydi.
Baland tog‘larning yuqori qismidagi qor va muzlar ham yozda erimaydi (9-d rasm).


9


^{a b} d
9-rasm. Doimiy muzliklar egallagan joylar.

Yomg‘ir va qor suvlari hisobiga dala va bog‘lar sug‘oriladi. Suvlarning bir qismi yerostiga singib ketadi. Bu suvlar yerosti suvlarini hosil qiladi. Ayrim joylarda yerostidagi suvlar buloq bo‘lib, oqib chiqadi.

Yog‘in kam yog‘adigan, daryo suvlari bormagan joylarda yerosti suvlari quvurlar orqali tortib chiqariladi. Ba’zi joylarda chuqur quduq qazib ham yerosti suvlaridan foydalaniladi.