Umumiy o‘rta ta’lim

18

Qadimda odamlar yelkanli kemalar yasaganlar. Bun- day kemalar suvda shamol yordamida suzgan.
Tayanch so‘zlar: havo, havo harakati, kislorod, azot, karbonat angidrid, shamol, yelkanli kema.


Savollar

1. 
   Atrofimizda havo borligini qanday sezish mumkin?
   
2. 
   17-rasmda aks etgan tajribani tushuntirib bera ola- sizmi?
   
3. 
   Havo tarkibida nimalar bor?
   
4. 
   Havo qanday ahamiyatga ega?
   
5. 
   Yelpig‘ich va shar yordamida shamolni qanday hosil qilish mumkin?
   

Topshiriq
Ichimlik suvidan bo‘shagan plastmassa idishni o‘rtasidan uzunasiga bo‘ling. Undan plastmassa naycha, qog‘oz, yelim yordamida yelkanli qayiqcha yasang. Qayiqchani suv solingan idishga qo‘ying va yelpig‘ich bilan yelping. Qayiqcha nima sababdan suza boshlaydi?

OB-HAVO

Ob-havo nima?

Radio va televizorda har kuni ob-havo haqida ma’lumot beriladi. Yer yuzining turli joylaridagi ob- havoni Internet orqali ham bilib olish mumkin. Bunda havoning ma’lum bir joy va vaqt davomidagi holatlari
— harorati, ochiq yoki bulutli bo‘lishi, shamolning


19

qaysi tomondan esishi, yog‘inlarning yog‘ish yoki yog‘masligi haqida aytiladi. Havoning ma’lum vaqt va joydagi holatlari ob-havo deb ataladi.

Havoning holatlariga uning namligi va bosimi ham kiradi. Havoning namligi va bosimi nima ekanligini yuqori sinflarda bilib olasiz.

Havo harorati

Ob-havoning eng muhim holati havo haroratidir. Havo harorati termometr yordamida qanday o‘lcha- nishini bilasiz. Havoni quyosh nurlari isitadi. Quyosh nurlari tikroq tushsa, havo harorati yuqori bo‘ladi.
Yoz oylarida quyosh nurlari o‘lkamiz hududiga qishga nisbatan tikroq tushadi. Shuning uchun yozda o‘lka- mizda havo harorati yuqori bo‘ladi. Ba’zi kunlari havo harorati +40°C dan oshadi.
Qish oylarida quyosh nurlari yotiq tushadi. Shu tufayli qishda havo harorati past bo‘ladi. Osmondagi bulutlar quyosh nurlarini to‘sib, havo haroratini yanada pasaytiradi. Qishda ayrim kunlari o‘lkamizda harorat –10°C dan ham past bo‘lishi mumkin.