Umumiy o‘rta ta’lim

27
Tayanch so‘zlar: foydali qazilma, kon, geolog, osh tuzi, vulqon, metall, qotishma.
Savollar

1. 
   Foydali qazilma deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Kon qanday joyda hosil bo‘ladi?
   
3. 
   Foydali qazilmalar qanday hosil bo‘lgan?
   

15. 
    rasm. Shaxta usulida ko‘mir qazib olish.
    

YOQILG‘I SIFATIDA FOYDALANILADIGAN QAZILMALAR

Ko‘mir

Ko‘mir ikki xil bo‘ladi: toshko‘mir va qo‘ng‘ir ko‘mir. Tosh kabi qattiq bo‘lgan ko‘mir toshko‘mir deb ataladi. Qo‘ng‘ir ko‘mir toshko‘mirga nisbatan yumshoqroq bo‘lib, oson maydalanadi.
Ko‘mir koni yer yuzasiga yaqin joyda ham, juda chuqurda ham bo‘lishi mumkin. Yer yuzasiga yaqin joydagi ko‘mir turli texnika vositalari yor- damida qazib olinadi (25-rasm).
Yer ostidagi ko‘mirni qazib olish uchun chuqur shaxtalar qaziladi. Shaxtalarda ko‘plab odamlar ishlaydi.

28

Ular texnika vositalari yordamida ko‘mirni qazib, yuqoriga chiqaradilar.
Ko‘mir yoqilganda undan katta miqdorda issiqlik ajralib chiqadi. Elektrostansiyalarda ko‘mir yoqilib, katta qozonlarda suv bug‘ga aylantiriladi. Bug‘ katta turbinalarni aylantirib, elektr tokini hosil qiladi. O‘zbekistonda elektr tokining katta qismi shu tarzda olinadi.
Ko‘mir yoqilganda undan gaz ajralib chiqadi. Gaz maxsus qurilmalar yordamida suyuqlikka aylantirilib, undan turli mahsulotlar tayyorlanadi (26-rasm).

15. 
    rasm. Toshko‘mir, neft va tabiiy gazdan olinadigan mahsulotlar: 1 – dori-darmon; 2 – yelim; 3 – sun’iy charm; 4 – polietilen; 5 – mashina moyi; 6 – bo‘yoq, lok;
    

7 – plastmassa; 8 – rezina.