Umumiy o‘rta ta’lim

Rangli metallar

Rangli metallarga oltin, kumush, mis, aluminiy, qo‘r- g‘oshin kabi metallar kiradi.
Oltin va kumush qimmatbaho metallar hisoblanadi.
Ulardan turli zeb-ziynatlar tayyorlanadi (31-rasm).
31-rasm. Oltin va kumushdan yasalgan zeb-ziynatlar.

2. 
   – Tabiatshunoslik, 3 ³³
   

Oltin va kumush zarralari qum zarralari orasida sof holda ham, rudalar tarkibida ham uchraydi (32-rasm). Qimmatbaho metallar qum zarralari orasidan maxsus qurilmalar yordamida ajratib olinadi. Ruda ichida uchraydigan oltin va kumush juda yuqori haroratda eritilib, ajratib olinadi.

Oltin
Mis
Aluminiy

32-rasm. Rangli metall rudalari.
Mis va aluminiy faqat ruda shaklida uchraydi. Rangli metallar qora metall rudalaridan farq qilib, ruda tarkibida juda oz miqdorda bo‘ladi.
Kundalik turmushda ishlatiladigan ko‘pgina buyumlar mis va aluminiydan yasaladi (33-rasm). Elektr simlari ham, asosan, mis va aluminiydan tayyorlanadi.

33-rasm. Mis va aluminiydan yasalgan buyumlar.

34

Mamlakatimiz hududida oltin, kumush, mis, alumi- niy konlari mavjud. Rangli metall kombinatlarida rudalar eritilib, toza metall ajratib olinadi (34-rasm).

34-rasm. Navoiy metallurgiya kombinatining rangli metallar olish qurilmalari.

Amaliy ish
24-rasmdagi xaritadan metall konlarini toping va daf- taringizga yozing.
Tayanch so‘zlar: qora metall rudalari, magnitli temirtosh, qo‘ng‘ir temirtosh, qizil temirtosh, rangli metallar, oltin, kumush, mis, aluminiy, metallurgiya kombinati.
Savollar

1. 
   Qora metall rudalari deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Temir qanday olinadi?
   
3. 
   Rangli metallarga qanday metallar kiradi?
   
4. 
   Oltin, kumush, mis va aluminiydan nimalar yasalishi mumkin?
   
5. 
   Mamlakatimizda qanday metall konlari bor?
   

35