Umumiy o‘rta ta’lim

FOYDALI QAZILMALARDAN OQILONA FOYDALANISH
Foydali qazilmalarni nima uchun tejash kerak?
Foydali qazilmalar hozirgi paytda nihoyatda ko‘p miqdorda ishlatilmoqda. Bunday sur’atda ishlatilsa, foydali qazilmalar birin-ketin tugab qolishi mumkin.


39

Masalan, elektr toki olish uchun issiqlik elektrostan- siyalarida katta miqdorda ko‘mir sarflanmoqda. Ruda- lardan metallarni ajratib olish va quyishda ham ulkan pechlarda ko‘p ko‘mir yoqilmoqda.

Mashinalar yurishi va samolyotlar uchishi uchun neftdan olinadigan benzin, kerosin, moylar juda katta miqdorda sarflanmoqda.
Yer yuzida aholi ko‘payib, odamlarning turmush darajasi ortgani sari tabiiy gazdan foydalanish ham ortib bormoqda.
Texnika taraqqiy etib borgan sari temir, mis, aluminiy kabi metallar ham ko‘p ishlatilmoqda. Zeb- ziynat va texnika uchun oltin, kumush kabi qim- matbaho metallardan foydalanish ortmoqda.
Boshqa turdagi foydali qazilmalarning sarflanishi ham yildan yilga ko‘paymoqda.
Foydali qazilmalar tabiat in’om etgan boylikdir. Ulardan faqat o‘zimizgina emas, balki kelajak avlodlar ham bahramand bo‘lishi lozim. Shuning uchun foydali qazilmalardan oqilona foydalanish kerak.

Foydali qazilmalarni tejash

Fan va texnika taraqqiy etib borgan sari foydali qazilmalardan oqilona foydalanish yo‘llarini ham topish zarur bo‘lmoqda. Ko‘mirni tejash uchun issiqlik elek- trostansiyalari o‘rniga gidroelektrostansiyalar ko‘pay- tirilmoqda.


40
Gidroelektrostansiya – bu daryo to‘g‘on bilan to‘silib, turbina parraklarining suv aylantirishidan elektr toki olinadigan inshoot.
Neftni tejash uchun, birinchi navbatda, benzin sarfini kamaytirish kerak. Hozirda kam benzin sarflaydigan avtomobillar ko‘proq ishlab chiqarilmoqda.
Elektr toki, ya’ni akkumulator bilan yuradigan avtomobillar ixtiro qilingan. Kelajakda shunday avto- mobillar ko‘payadi.
Tabiiy gaz zaxirasi tugab qolmasligi uchun undan tejab foydalanish zarur. Buning uchun gazni behuda yoqib qo‘ymasligimiz lozim.
Kelajakda tabiiy gaz o‘rniga elektr plitalardan foy- dalanishni ko‘paytirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Metallardan foydalanishni tejash uchun ishdan chiq- qan mashina va boshqa qurilmalarning metall qismlari yig‘ib olinadi (39-rasm).

39-rasm. Metall o‘rnini egallab borayotgan plastmassadan yasalgan buyumlar.

41
Ular metallurgiya kombinatlarida eritilib, yangidan turli buyumlar, asbob-uskunalar yasaladi. Shuning uchun yaroqsiz holga kelgan metall buyumlar, mashina qismlarini yig‘ib olishga aholi ham jalb qilingan. Siz ham bu ishda ota-onalaringizga yordam bering.
Keyingi vaqtlarda ko‘pgina buyumlar, mashina qismlari, turli asbob-uskunalarni tayyorlashda metall o‘rniga plastmassalar ishlatilmoqda.
Plastmassalar turli chiqindilardan ham olinmoqda. Foydali qazilmalarni turli yo‘llar bilan tejashga ha- rakat qilinsa-da, ular tugab qolishining oldini olish
katta muammo bo‘lib qolmoqda.