Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

Rangiga ko‘ra. Ko‘mir (qanaqa? ) qora, bo‘r esa (qanaqa? ) … . 

Mazasiga ko‘ra. Garmdori (qanday? ) achchiq, qand esa (qanday? ) … . 

Shakliga ko‘ra. Qarg‘a (qanday? ) katta, chumchuq esa (qanday? ) … .  

Darslik o‘quvchilarga sifatni sintaktik jihatdan fundamental tarzda o‘rgatishni ham 

boshlab  beradi.  Mazkur  holatni  ayrim  mashqlarda  narsaning  belgisini  bildirgan 

so‘zlarning tagiga to‘lqinli chiziq chizish topshiriqlari berilganligidan anglash mumkin. 

3-sinf darsligida sifat so‘z turkumini o‘rgatish 1- va 2-sinf darsliklariga nisbatan 

tub burilish yasadi, deyish mumkin. 

Birinchidan,  darslikda  sifat  so‘z  turkumi  morfologik  tushuncha  sifatida 

o‘rganilishi  boshlangan.  Jumladan,  sifat  so‘z  turkumi  birinchi  marta  “sifat”  termini 

sifatida qo‘llanilgan: 

Shaxs-narsa belgisini bildirgan so‘z sifat deyiladi. Sifatlar qanday? yoki qanaqa? 

So‘rog‘iga javob bo‘ladi. Sifatlar gapda otlarga bog‘lanib keladi: zangori osmon, mevali 

bog‘, ko‘rkam bino. 

 Ikkinchidan,  3-sinfdan  boshlab  so‘z  yasovchi,  jumladan  sifat  yasovchi 

qo‘shimchalarni o‘rgatishni boshlaydi. Shunday qilib, 3-sinfda sifatni o‘rganishni o‘ziga 

xos  xususiyatlaridan  biri  uning  morfemik  jihatlarini  o‘rganish  bilan  bog‘liq,  deyish 

mumkin. Jumladan, quyidagi ta’rif orqali sifatning yasalish holatlari bayon etilgan: 

So‘z asosiga so‘z yasovchi -li, -siz, -dor qo‘shimchalarining qo‘shilishi bilan sifat 

hosil  qilinadi:  kuch  —  kuchli  shamol;  mador  —  madorsiz  bemor;  xabar  —  xabardor 

cho‘pon. 

4-sinf  darsligida  sifat  2-  va  3-sinf  darsligidagi  o‘rgatilgan  sifatning  ayrim 

xususiyatlarini  yanada  mustahkamlaydi.  Jumladan,  4-sinfda  sifatning  ma’no  turlari 

kengroq o‘rgatiladi: 

Sifatlar  shaxs  va  narsalarning  rangini,  mazasini,  shaklini,  hajmini  va  xil-

xususiyatini  bildiradi.  Shunga  ko‘ra  uning  rang-tus,  maza-ta’m,  shakl,  hajm  va  xil-

xususiyatni bildiradigan turlari mavjud. 

---