Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

ZAMONAVIY RAQAMLI DARSLIK. U QANDAY BO‘LISHI LOZIM? 

 

D.M. Sayfurov, M.A. Mamasaidov, M.M. Alimova, Sh. Turaxanov, 

O‘zbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi, Respublika taʼlim markazi 

“Nashrgacha tayyorgarlik bloki” xodimlari 

 

Bugungi kunda butun dunyoda og‘ir pandemiya holati kuzatilmoqda. Pandemiya 

tufayli  taʼlim  tizimi  asrlar  davomida  yuz  bermagan  sinovga  duch  keldi.  Butunjahon 

karantin rejimiga o‘tgan bir vaqtda O‘zbekiston Respublikasining taʼlim tizimi ham bu 

---

 

641

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

chaqiriqqa bor imkoniyatdan samarali foydalangan holda javob berishga harakat qildi va 

qilmoqda. Televideniye, internet, ijtimoiy tarmoqlar kabi resurslar pandemiya natijasida 

kelib chiqqan chaqiriq talablarini qondirishga yo‘naltirildi. 

Mazkur holatdan o‘ziga  xos xulosa  chiqarish bilan,  yuz berish  ehtimoli  bo‘lgan 

favqulodda holat va chaqiriqlar talabiga javob bera oladigan taʼlim tizimini shakllantirish 

bugungi kunning dolzarb masalalaridan biriga aylandi. 

Maktab taʼlim tizimida mazmun va texnologik jihatdan katta o‘zgarish va o‘ziga 

xos yechimlar qabul qilish davri yetib keldi. Ayni paytda tizimda faoliyat yuritayotgan 

o‘qituvchi,  bo‘lajak  pedagogni,  qolaversa,  shu  tizimga  xizmat  ko‘rsatuvchi  ishlab 

chiqarish  korxonalari-yu,  dunyo  dasturiy  taʼminot  bozorida  o‘zini  erkin  his  qiluvchi 

ishlab chiqaruvchilarni: Zamonaviy taʼlim tizimi qanday bo‘ladi? Uning unumli faoliyat 

yuritishiga yordam beradigan texnik, texnologik va dasturiy yechimlarni qanday va qay 

tartibda taklif qilish zarur? kabi zalvorli savollar o‘ylantirmoqda. 

Fikrimizcha, bu muammoga yaratuvchanlik nuqtai nazaridan yondashgan maʼqul. 

Anʼanaviy  taʼlim  tizimida  darslik  taʼlim  maqsadi  sifatida  belgilangan  bilim, 

ko‘nikma va malakani egallash uchun asosiy  vosita sifatida qo‘llanilgan. Bugungi kun 

yoshlari uchun darslikning vazifasi butunlay o‘zgacha ahamiyat kasb etmoqda. Insoniyat 

hayotiga  internet  va  raqamli  texnologiyalarning  jadal  va  chuqur  kirib  kelishi  yosh 

avlodning axborot qabul qilish tamoyillariga ham o‘z taʼsirini o‘tkazmoqda.  

Chaqaloqligidan  rangli  televizor,  rangli  smartfon  va  rangli  reklamalar  muhitida 

tarbiyalangan avlodda (baʼzi olimlar bu avlodni «z» avlod deb ham nomlashadi) oq-qora 

tusda  berilgan  matnni  o‘qishga  mayl  bo‘lmaydi.  O‘qisa  ham,  vizual  axborot  kamligi 

uchun  bunday  matn  zerikarli  tuyuladi.  Agar  axborot  almashish  tamoyillariga 

asoslanadigan  bo‘lsak,  axborot  uzatuvchi  tomon  rangli  axborot  uzatsa,  qabul  qiluvchi 

tomon rangli qabul qiladi, agar axborot uzatuvchi tomon rangsiz katta hajmdagi matnni 

uzatsa, qabul qiluvchi tomon bu axborotni juda yomon qabul qiladi yoki qabul qilmasligi 

ham mumkin. 

Endi shu farazni darslik tekisligiga ko‘chirishga harakat qilamiz.  

Chet  el  olimlari  va  adabiyotshunoslari  talqinida  “Long  read”  -  uzun  matnlarga 

asoslangan asar, “Short read” - qisqa matnli asar tushunchalari mavjud. Bugungi kunda 

axborot  hajmi  ko‘pligidan  longrid  asarlarni  kam  mutolaa  qilishadi.  Anʼanaviy  taʼlim 

tizimida  bunday  asarlarga  maʼlum  maʼnoda  savodxonlikni  shakllantirishning  eng  zo‘r 

yo‘li sifatida qarab kelingan. Bu to‘g‘ri va aniq xulosa.  

Lekin inson antropologiyasi, fiziologiyasi, aqliy imkoniyatlari tahlil qilinsa, katta 

hajmdagi  axborot  ummoni  bilan  muloqot  qilishda  bir  xil  matn  ko‘rinishida  berilgan 

axborotni ustida uzoq ishlash nafaqat zerikish, hatto maʼnosiz toliqishga olib keladi. 

Hozirgi  maktab  bolalari  aynan  raqamli  texnologiyalar  asri  farzandlari  bo‘lgani 

bois,  ularga  taqdim  etiladigan  darslik  konseptlari  ham  qayd  etilgan  muammolarni 

---