Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

427

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

 

 

Bundayin zahmatkash yer yuzida kam. 

 

 

Yelda tinim bordir, unda yo‘q tinim, 

 

 

Shunday ishparastdir u munisginam. 

 

(Abdulla Oripov she’rlarida tabiat predmetlari metafora yaratish uchun ham muhim 

manba  bo‘lib  xizmat  qilgan.  Metafora  –  o‘xshashlik  asosidagi  ko‘chimdir.  Aslida 

o‘xshatishning,  demakki,  metaforaning  zamirida  inson  hayoti  bilan  bog‘liq  narsa-

hodisalarini  tabiatdagi  narsa-hodisalarga  muqoyasa  qilish  usul  yotadi.  Metafora 

aralashgach, badiiy obraz birma’nolilik illatidan qutuladi, obrazning badiiyligi metafora 

orqali saqlanib qoladi. 

 

Olamni metaforik obraz tushunishga intilish bugunning mevasi emas. 

 

Qadim  “Kultegin”,  “Tunyuquq”  yodnomalarida,  Bilga  Xoqonning  jang  tasviri, 

“Qutadg‘u  bilig”dagi  majoziy  obrazlarida  istioraviy  bo‘yoqlarning  quyuqligi  orqali 

ma’lum bir voqeaning, tabiat hodisasining ta’sir quvvatini, esda saqlanishini yana ham 

oshirishda kompozitsion usul sifatida qo‘llangan. 

 

Abdulla  Oripovning  she’rlarini  metaforaning  ishtiroki  nuqtai  nazaridan  ikki 

guruhga ajratish mumkin. 

 

1. Metafora asosiga qurilgan she’rlar. Bunda shoir tabiatdagi predmetni asos qilib 

oladida,  shu  metafora  asosida  katta  ijtimoiy,  falasafiy  g‘oyalarni  beradi.  Bu  siraga 

“Burgut”, “Buloq”, “Giyoh”, “Darband daryosi”, “O‘rmon”, “Dengizga”, “Momo oftob”, 

“Archa” singari qator she’rlarini kiritish mumkin. 

 

2. Shoirning yana bir guruh she’rlari borki, ularda metafora yuqoridagi she’rlardagi 

kabi  kompozitsion  asos  vazifasini  o‘tamaydi,  balki  boshqa  ko‘plab  stilistik  figuralar 

qatorida ifoda etiladi. Ularda metafora bosh omil bo‘lib hisoblanmaydi. 

 

“Burgut”  she’ri  birinchi  guruhga  mansub  bo‘lib,  unda  juda  chuqur  ma’noli 

metaforadan foydalanilgan. 

 

 

Yosh burgut uchmoqda ko‘kda shiddatkor. 

 

 

Kumush bulutlarning to‘zg‘itib parin. 

 

 

Uchmoqda, qalbida mag‘rur ishonch bor, 

 

 

Qaqshagan qoyalar, cho‘qqilar sari. 

 

Mana shu kartina lirik qahramonda savollar silsilasini paydo qiladi: “Uchmoqda! 

Qayerga? Cho‘qqiga! Nechun? Cho‘qqi uzra mag‘rur turdi-yu bir pas, Yana bo‘ron misol 

qo‘zg‘aldi.  Qayga?”  burgutdagi  shiddat  lirik  qahramonga  ko‘p  ijobiy  narsalar  va’da 

qilmoqda.  Ammo  u  o‘z  savollariga  javob  topa  olmaydi  va  kutilmagan  xulosa  kelib 

chiqadi: 

 

 

Axir, ne bo‘lardi, bersang, tabiat, 

 

 

Shu buyuk shiddatga yarasha maqsad. 

 

Burgut  –  shunchaki  bir  parranda.  Ammo  badiiy  asar  markaziga  qo‘yilgan  bu 

parranda o‘quvchining xayolini Insoniyat hayotiga boshlab ketadi. Inson umr bo‘yi yelib-

yuguradi, katta-katta mansablarga, unvonga, boylikka erishadi. Ammo bulardan muddao 

---