Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

  

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 

1.  Tursunov  U,  Muxtorov  J,Rahmatullayev  Sh.  Hozirgi  o‘zbek  adabiy  tili.  Toshkent, 

“O‘zbekiston”.1992. 

2. Mirtojiyev.M. O‘zbek tili leksikografiyasi, Toshkent, 2000. 

 3. Ne’matov Sh, Rasulov. O‘zbek tili leksikologiyasi asoslari, 1995. 

4. Rahmatullayev Sh. O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati. Toshkent, 1978. 

 

---

 

425

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

ABDULLA ORIPOVNING JONLANTIRISH VA O‘XSHATISHDAN 

FOYDALANISH MAHORATI 

 

Negmatova Latofat Tilloyevna,  

Buxoro viloyati Peshko‘ tumani 23-umumiy o‘rta ta’lim maktabi ona tili va adabiyot 

fani o‘qituvchisi 

 

Maxsus badiiy tasvir vositalari asarning poetik bezagigina bo‘lib qolmasdan, balki 

badiiy g‘oyaga aniqlik kiritishning haqqoniy yo‘li hamdir. Asarda hayotning haqqoniy 

aks  ettirilishi,  xarakterlarning  tipikligi,  san’atkor  talqin  etgan  ijtimoiy  idealning 

muhimligi, asarning xalqchilligi, yozuvchining shakl va mazmun birligiga erishishdagi 

mahorati, asarning estetik-tarbiyaviy ta’sirining kuchli bo‘lishi badiiy tasvir vositalarini 

mohirona ishlata bilish san’atiga ham bog‘liqdir. 

Abdulla  Oripov  ijodining  dastlabki  paytidanoq  ohorli  jonlantirishlar  bilan  o‘z 

uslubiga  ega  ekanligini  namoyish  qildi.  Mana,  shoirning  1964-yilda  yozilgan  “Kuz 

manzarasi” she’ri: 

 

 

 

Kechki kuzak kirmoqda, nina izg‘iron, 

 

 

 

Dehqon ham tashlab ketdi qadrdon dala-qirin. 

 

Odatda, jonli nutqda “kuz keldi” deymiz. Aslida mana shu jumlaning o‘zida ham 

jonlantirish bor. Chunki “kelish” harakati faqat jonli mavjudotga xos. Ammo shoir mana 

shu an’anaviy jonlantirishdan chekinib, “kechki kuzak kirmoqda” deydi. “Kirish” kechki 

kuzakning bizga yanayam yaqinlashganini “kelmoqda”dan ko‘ra kuchliroq ifoda etadi. 

Chunki “kelish” cheksiz makonida sodir bo‘lishi, bunda bir-biriga ta’sir zaifroq bo‘lishi 

mumkin. “Kirish” so‘zi esa makonni chegaralaydi, lirik qahramonning kuz bilan cheksiz 

koinotning chegaralangan bir hududida birga qolganligi, demak, ta’sirning ham kuchli 

bo‘lishini ifoda etadi). Izg‘irinning nina sochishi ham – shoirning orginallikka intilishi 

natijasi. Chunki jonli nutqda “nina sanchar” deymiz. “Sochish” fe’lida ninaning ko‘pligi, 

bunda  esa  izg‘irinning  kuchliligi  ma’nosi  yashiringan.  Chunki  bitta  yoki  ikki-uchta 

narsani sochib bo‘lmaydi (“sochma miltiq” degan so‘zni eslang, ehtimol “soch”dan kelib 

chiqqan bo‘lishi mumkin). She’rning birinchi misrasidayoq yosh kitobxonni tabiat tasviri 

va so‘z imkoniyatining kutilmagan manzarasi bilan ro‘para qiladi. 

 

She’r sakkiz misradan iborat. Kech kuzak tufayli bog‘lar, huvillab qoladi. Qushlar 

yashil o‘lkalarga uchib ketishadi, turna ham ketib qoladi, tabiat bo‘shab qoladi. Atrofda 

o‘lik  mezonlargina  kezinadi…  Demak,  kuchli  izg‘irin  hammani  har  yoqqa  haydagan. 

Faqat… 

 

 

 

Qahrabo ko‘z yosh to‘kib turar faqat daraxtlar, 

 

 

 

Ne qilsin, uchay desa, ularda yo‘q, qanotlar. 

 

Shoir  yana  jonlantirishga  murojaat  qiladi:  daraxtlar  xuddi  odamga  o‘xshab  ko‘z 

yosh to‘kadi. Bu jonlantirish ham tashqi o‘xshashlikka, ham ichki holatga asoslangan. 

---