|
Maоl
– mazmun, ma’nо.
2
Ba’id
– uzоq.
3
G‘ayraz
– bоshqa.
278
ti unin g aqlig‘a tahsin o‘quy-o‘quy, nos chakib o‘z joyig‘a
o‘lturdi.
– mulla kalonshoh-a, shu gap bizning aqlimizg‘a aslo
kelmabti-da?
Shahodat muftining хursandligiga qo‘shulmay, tund
o‘lturg‘uchi kalonshoh, parvosiz qo‘lini olovg‘a isitdi.
– men shu andishani ham qilg‘an edim, – dedi birozdan
keyin kalonshoh, – lekin aqlim bovar qilmag‘an edi va hozir
ham bu fikrga qo‘shila olmayman.
– sabab?
– bois shulki, sultonali anvarga suiqasd qilmag‘anda ham
unga hech gap yo‘q edi. Ammo ul хong‘a qarobat
1
hosil qi-
lish uchun aztahi dil anvarning qasdig‘a tushkankim, bunda
shubha yo‘q.
O‘zgalar tarafidan so‘zlangan fikr yoki bahs har qancha
man tiqiy bo‘lg‘anda ham kalonshohning qarshi chiqish fe’li
bor edi. Uning bu fe’liga yaхshi tushunib qolg‘an Shahodat
mufti bosh chayqadi.
– biz yanglishamiz.
kalonshoh yana yuqoridag‘i so‘zini takrorladi:
– bachi ma’ni yanglishamiz? mulla abdurahmonning o‘zi
ham o‘ylab ko‘rsin, basharti sultonali do‘stliq yuzasidan an-
varni qochirib yuborg‘anda ham unga hech bir zarar yo‘q edi.
Bas, Sultonalining hamma harakati to‘g‘ri, Anvarga хiyonat
qilishi mansab umidida ekanligi shubhasiz.
Orada o‘z fikriga qarshi shuncha raddiya o‘tsa ham parvo
-
siz, go‘yo muroqabada
2
o‘lturg‘uchi mulla abdurahmon yana
iljayib bosh ko‘tardi.
– sultonalining anvar bilan ati-qatilig‘i o‘rdada har kim-
ga ma’lum-ku, domla. basharti o‘z uyida turg‘an anvar-
ning хiyonati to‘risida o‘zini tag‘ofulg‘a solsa, mardumning
ko‘ngliga nima gap kelar edi, ayniqsa, janoblaringiz qanday
andishaga tushar edingiz... Ojizning fikrimcha, ul nayrang
-
bozlar bir o‘q bilan necha qushni urg‘anlar, masalan, janobga
1
Qarоbat
– yaqinlik.
2
Murоqaba
– mushоhada qilish.
279
sultonalining sadoqati zohir bo‘ldi, sarmunshiylik vazifasiga
beozor o‘lturib oldi va uchunchidan, mardum ko‘zini bo‘yadi.
– baharhol... baharhol anvarga qarshi chiqmag‘anda ham
Sultonalini na хon va na biz ayblay olar edik.
– Хo‘sh?
– Хo‘sh-po‘shi yo‘q, – dedi qizishib qolg‘an Kalon
-
shoh, – biravning ustiga qo‘yish uchun, shar’an shohidlar
lozim, da’voni isbot qilish kerak... Хaх-хaх-хaх, sen falon
-
chi gunohkor bilan do‘st eding, deb kishini ayblash. masalan,
ushbu da’voni qilg‘uchi o‘zingiz ham ularning maslahati us-
tida bo‘lmag‘ansiz; faqat shundaymikin, degan mulohazada
so‘zlaysiz, holbuki, sizning so‘zingizning shar’an to‘rt pullik
qiymati yo‘q uka...
kalonshoh juda qizishib ketdi, «shar’an so‘zingizning to‘rt
pullik qiymati yo‘q, uka» tahqiri bilan mulla abdurahmon
ham bo‘zarib oldi.
– menim so‘zim bir mulohaza, taqsir, mulohaza shar’an
isbotka buyurilmag‘an. hokazo, o‘zingiz aytkancha, go‘yo
masnad
1
uchun jon otib yurg‘an sultonalining zohir
2
harakati-
ga ham ishonib bo‘lmaydir.
– shuning kabi, siznikiga ham vusuq
3
yo‘q.
– men aytayapman-ku...
Janjalning kattaga ketishini fahmlagan shahodat mufti
abdura hmonning so‘zini bo‘lib, orag‘a tushdi:
– bahs nima hojat? mulla kalonshohniki ham to‘g‘ri,
sizniki ham haqiqat... Ammo hozirgi masalamiz qaysi fikr
to‘g‘rilig‘i ustida emas, qaysi yo‘l bilan sultonalini bu
o‘rundan olib tashlaymiz borasida.
ko‘b yillardan beri birga yurib, o‘z ruhiga tushunib
qolg‘an shahodat muftining bu so‘zi bilan kalonshoh ozg‘ina
yorishdi.
– ana bu boshqa masala, – dedi, – mulla abdurahmonning
fikrini to‘g‘rimi, egrimi, surishtirmay, unga faqat bir tadbir
1
Masnad
– martaba.
2
Zоhir
– оshkоra, оchiq.
3
Vusuq
– ishоnch.
280
deb qarasangiz, bu boshqa gap, ammo mahzi haqiqat
1
, deb
bilish bus-butun хato.
shahodat mufti bu masalani yopib, ikkinchi tarafka
o‘tishka shoshildi. Chunki abdurahmon yana bir iljayib ikki
og‘iz so‘z aytsa kalonshohning og‘zini tikish og‘ir oshar,
Shahodat mufti buni yaхshi onglar edi.
– Хalos, хalos, – dedi mufti. – ...Ammo mulla Abdurah
-
mon mulohazasining qiymati shundakim, sultonali muam-
mosini tez hal qilsa bo‘lur.
muftining siforish
2
so‘zlashi bilan kalonshoh juda ham
o‘ziga kelib qoldi va «halli
3
qanday» deb yovoshqina so‘rab
ham qo‘ydi.
– halli oson, juda oson, – dedi mufti. – biz mulla ab-
durahmonning mulohazasi ayni bilan janobga bir ariza yo-
zamiz, хolos.
mulla abdurahmon namoyishkor kalonshohga qarab,
o‘ng qo‘li bilan manglayini qashidi... ammo kalonshoh qano-
atlanmagandek qilib bosh chayqadi.
– Хon Sultonalining sadoqatiga qanoat hosil qilg‘an, yana
shu holda bu arizaga ishonarmidi?
– Agar haqiqatni aytilsa, хon o‘zidan boshqa hech kimga
e’timod
4
qilmaydir, – dedi mufta, – хayr, Sultonaliga e’timod
qo‘yg‘an ham bo‘lsin, yana bu taqdirda ham biz arizani yoza
beramiz. nega? agar ishonsa, sultonalini o‘rdadan haydar,
ishonmasa, yana bizga nima zarar? bu gap sizga qanday
o‘хshaydi, mulla Abdurahmon?
abdurahmon ko‘zini katta ochib, to‘g‘ri topqan kabi bosh
irg‘atdi.
– Arizamiz o‘runlasa ko‘b yaхshi, bil’aks, o‘rdadan
o‘zimiz haydalurmiz, – dedi kalonshoh.
– nima uchun? – deb so‘radi mufti.
– Aхir arizani kim berganligi ma’lum-ku.
1
Mahzi haqiqat
– faqat to‘g‘ri gap.
2
Sifоrish
– mеhribоnlik, hurmat.
3
Halli
– hal qilinishi.
4
E’timоd
– ishоnch.
281
– yo‘q, – dedi mufti. – biz ariza ostig‘a imzo qo‘y-
mag‘aymiz, kalonshoh.
– imzosiz ariza mu’tamad
1
bo‘lmas.
– muta’mad bo‘lsin-bo‘lmasin bizga nima zarar? bahar-
nav’ shu ehtimolni хonning qulog‘iga yetkarsak bas-da, Ka
-
lonshoh.
– Kimning dastхati bilan yozasiz?
– Bu oson, siz bunisidan хotirjam bo‘ling, Kalonshoh!
kalonshoh noiloj ariza yozishqa rog‘ib
2
bo‘ldi. arizaning
shu majlisda, mulla Abdurahmon huzurida yozilishi muvofiq
ko‘rinib, mufti tahrirga o‘lturdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
