Umumiy metallurgiyaga

Nazorat savollari  
1.  Qanday metallurgik pechlardan mis ajratib olinadi?  
2.  Minerallarning  tarkibida  mis  metallari  mavjud,  misollar  yordamida 
minerallarning nomini aytib bering?   
3.  Pirometallurgik  usulda  mis  ajratib  olish  texnologiyalarini  bosqichma-
bosqich aytib bering. 

---

47 
 
12-Ma’ruza. RUX ISHLAB CHIQARISHNING XOM ASHYO BAZASI VA 
QO‘LLANILISHI  
 
 
Reja:  
1.  Rux metalli va uning birikmalarining xossalari.  
2.  Rux va uning birikmalarini qo‘llanilish sohalari.  
3.  Rux minerallari, rudalari va boyitmalarini tasnifi.  
 
Ruxni  qo‘llash  soxalari  ruxning  fizika-kimyoiy  va  mexanik  hossalari  bilan 
belgilanadi. 
Dunyoda  ishlab  chiqarilgan  ruxning  asosiy  foydalaniladigan  sohalari 
quyidagilardir (umumiy foydalanishga nisbatan, %): 
- po‘latni rux bilan qoplash (oq tunika ishlab chiqarish) – 36; 
- latun va bronza ishlab chiqarish – 26; 
- bosim ostida quyish – 26; 
- rux prokati – 3; 
- kimyo mahsulotlari – 6,5. 
Shunindek  rux  ayrim  dori-darmonlarni  ishlab  chiqarilishida  qo‘llaniladi.  
Rux,  rux  kukuni  ko‘rinishida,  reagent  sifatida  qo‘rg‘oshin,  nodir  metallarni  va 
ayrim  rangli  metallarni  ishlab  chiqarilishida  qo‘llaniladi.  Rux  oksidi  rezina 
mahsulotlarni  ishlab  chiqarilishida  va  ularga  ishlov  berishda  keng  qo‘llaniladi.  
Rux  sulfidi  α-,  β-  va  γ  –  nurlari  ta’siri  ostida  alanga  olinish  qobiliyatiga  ega 
bo‘lganligi  sababli,  uchta  radiatsiya  turlarini  aniqlashda  qo‘llaniladi.  Rux 
sulfididan  tayyorlangan  buyoqning  quyosh  energiyasi  va  infraqizil  nurlarni  yutish 
qobiliyati past bo‘lganligi va nurlarni qaytarish xususiyatiga ega bo‘lganligi uchun, 
kosmik kemalarni buyashda keng qo‘llanilmoqda.  
Rux  birikmalari  energiya  manbai  sifatida,  kosmik  kemalarda  keng 
qo‘llaniladi  –  Zn  –Ag  oksidli  batareyalar.  Bu  batareyalarning  quvvati,  boshqa 
turdagi batareyalarning quvvatidan 5-6 marotaba qo‘proqdir 
Hozirgi  vaqtda  dunyo  bo‘yicha  ruxning  ishlab  chiqarish  xajmi  12  mln. 
tonnani  tashkil  etmoqda.  Rux  ishlab  chiqarilishi  va  foydalanishi  bo‘yicha  rangli 
metallar ichida alyuminiy va misdan keyin uchunchi o‘rinda turadi 
Dunyo  bo‘yicha,  ruxning  aniqlangan  va  tasdiqlangan  zaxiralari  350  mln  t 
ko‘p  miqdorni  tashkil  etadi.  Rux  konlari  dunyoning  70  mamlakatida  mavjud. 
Ruxning  yirik  zaxiralari  Rossiya,  Avstraliya,  Qozogiston,  Kanada  va  Xitoyda 
joylashgan. 
Rux  ishlab  chiqarish  miqdori  bo‘yicha  eng  yirik  davlatlar  kuydagilardir: 
Xitoy,  Kanada,  Avstraliya.  Shu  davlatlar  ruxning  eng  yirik  eksportyorlari  ham. 
Ruxning eng yirik importyor davlatlar: AQSH, Tayvan, Germaniya. 
Quyida ruxni eng yrik istemolchi davlatlar keltirilgan (mln tonna yiliga): 
- Xitoy - 1,3–1,4;  
- AQSh - 1,1–1,3; 
- Yaponiya 0,7–0,8;  
- Germaniya 0,4;  
- Buyuk Britaniya  - 0,3;  

---

48 
 
- Fransiya  - 0,2–0,24;  
- Belgiya, Kanada, Italiya, Avstraliya, Xindiston – har bir davlat 0,1–0,17.