Umumiy metallurgiyaga

 
 Sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan ruxning asosiy minerallari 
 Rux  ishlab  chiqarishning  asosiy  xomashyo  manbai  bu  sulfidli  mis  - 
qo‘rg‘oshin – ruxli, mis-ruxli va qo‘rg‘oshin – ruxli rudalardir.  
Sulfidli  rudalarda  rux  asosan  sfalerit  yoki  vurtsit,  ikkalasining  tarkibi  ZnS 
formulasiga  javob  beradi,  va  marmatit  nZnS  ·  mFeS  ko‘rinishda  uchraydi. 
Polimetallik  rudalarda  ruxga  quyidagi  minerallar  yo‘ldosh  minerallar  ko‘rinishida 
uchraydi:  galenit  PbS,    xalkopirit  CuFeS
2
,  grinokit  CdS,  arsenopirit  FeAsS
2
,  pirit 
FeS
2
  va  pirrotin  Fe
7
S
8
.  Bo‘sh  poroda  turli  silikatlar  va  karbonatlardan  tashkil 
topgan. 
 Rux  zaxiralarining  oksidlangan  zonalarida  rux,  quyidagi  kislorod  tarkibili 
birikmalar  ko‘rinishida  bo‘ladi:  smitsonit  ZnCO
3
,  sinkit  ZnO  va  kalamin            
2ZnO  •  SiO
2
  •  H
2
O.  Oksidlargan  rux  rudalari  hozirgi  kunda  unchalik  sanoat 
ahamiyatiga ega emas. 
Sulfidli  polimetallik  rudalarda  ruxning  miqdori  odatda  1-3%  tashkil  etadi. 
Bu  rudalar  murakkab  tarkibga  ega.  Shuning  uchun  rux  rudalari  metallurgik  qayta 
ishlashdan  avval  sellektiv  flotatsiya  sxemasi  bo‘yicha  boyitiladi.  Boyitish 
natijasida rux, mis, qo‘rg‘oshin va pirit boyitmasi olinadi.  
Polimetallik  rudalarni  selektiv  flotatsion  boyitish  natijasida  quyidagi 
namunali tarkibdagi boyitma olinadi, %: Zn 48 - 60; Pb 1,5 - 2,5; Cu 1 - 3; Cd 0,25 
gacha; Fe 3 - 10; S  30 - 38, bo‘sh jins 10 tagacha (SiO
2
, CaO, A1
2
O
3
 va b.) 
Rux boyitmalari kompleks va qimmatbaho xomashyo. Bu xomashyodan rux, 
qo‘rg‘oshin,  mis,  kadmiy,  oltingugurt,  oltin,  kumush,  simob,  galiy,  indiy,  talliy, 
selen, tellur va boshqa moddalar ajratib olinishi zarur. 
Ayrim  hollarda,  qiyin  boyitiluvchi  mis-ruxli    rudalardan,  tarkibida  12-18% 
rux  va  4-8%  mis  bo‘lgan  yarim  mahsulotlar  (boytmalar)  olinadi.  Bu  boyitmalarni 
rux va mis zavodlarida qayta ishlash qiyinchilik tug‘diradi. 
 
O‘zbekistonda rux zavodini mahalliy xomashyo bilan ta’minlash maqsadida 
2010  yildan  boshlab  Olmaliq  kon-metallurgiya  tarkibida    yangi  “Xondiza”  kon 
boshqarmasi  ishga  tushirilgan.  Buning  natijasida  2010  yilda  mahalliy 
xomashyodan birinchi metallik rux ishlab chiqarilgan. 
 
“Xondiza”  kon  boshqarmasi  tarkibiga,  zamonaviy  kon  va  boyitish 
dastgohlari  bilan  jixozlangan  shaxta  va  boyitish    fabrikasi  kiradi.  2015  yilda 
korxona  polimetallik  rudalarni  qazib  olish  va  qayta  ishlash  bo‘yicha    o‘zining 
loyihaviy quvvatiga erishdi, bu ko‘rsatgich yiliga ruda bo‘yicha 650  ming tonnani 
tashkil etdi.  
 
“Xondiza”  kon  boshqarmasi  boyitish  fabrikasining  yillik  ishlab  chiqarish 
unumdorligi,  rux  boyitmasi  bo‘yicha  60  ming  tonnani,  qo‘rg‘oshin  boyitmasi 
bo‘yicha 30 ming tonnani va mis boyitmasi bo‘yicha 3 ming tonnani tashkil etadi.  
 
“Xondiza” kon boshqarmasi tomonidan ishlab chiqariladigan rux boyitmasi, 
rux  zavodi  ishlab  chiqarish  quvvatining  faqat  25%  qondiradi.  Shu  sababdan, 
xozirgi  kunda  rux  zavodida  mahalliy  xomashyo  bilan  birga,  boshqa  davlatldardan 
keltirilgan xomashyo ham qayta ishlanadi. 

---

49