79
Nuklein kislotalarning uchlamchi qurilishi
(fazoda joylashgan ikki ipli
antiparallel spiral yoki superspiral)
DNK
zanjiri
oqsil
bilan
kompleks hosil qilib xromatinni
asosini
tashkil
qiladi.
Xromatin
mikraskop
ostida
ipga
terilgan
munchoq
shaklida
ko‘rinadi.
Munchoq kattaligi 10 nm bo‘lib
nukleosomalar
deyiladi.
Har
bir
nukleosomaga 140 tagacha mono-
nukleotidlar
o‘raladi.
Ko‘prik-
chalarda (peremichka) 30-60
tagacha
mononukleotidlar joylashib, giston
bilan bog‘lanadi va DNK ning faol
qismi hisoblanadi.
DNK (–)
zaryadlangan, giston
(+) zaryadlanib ular o‘rtasida o‘zaro
ion bog‘ hosil bo‘ladi.
RNK larning strukturalari
RNK
Birlamchi
Ikkilamchi
Uchlamchi
mRNK
Mononukleotidl
ar o’zaro
3
1
→5
1
fosfodiefir bog’i
orqali ketma
ket bir
tekislikda
birikgan bo’ladi
Qisman spirallashgan yakka
polinukleotid zanjiridir,
uning spirallashgan
uchastkasi komplementar
azot asoslari, yani A-U va G-
S orasida hosil bo’lgan
vodorod bog’lar hisobiga
ushlab turiladi. Egilgan,
bukilgan zanjir.
G’altakka
o’ralgan ipga
o’xshab,
informafer
oqsilga o’ralgan
bo’ladi. (fazoda
joylashishidir)
tRNK
Mononukleotidl
ar o’zaro
3
1
→5
1
fosfodiefir bog’i
orqali ketma
ket bir
tekislikda
birikgan bo’ladi
―beda bargi‖ ko`rinishiga
ega. ―beda bargi‖ tRNK ning
ma’lum bir qismlaridagi
zanjirning ichki
komplementar
nukleotidlarining juftlashishi
oqibatida kelib chiqadi
―beda bargi‖
ko’rinishida
bo’lmaydi.
bunda van-der-vals
bog’lari yordamida
―beda barg‖larini
uchlari
yaqinlashadi, bir
biriga tortilib,
asosiy o’qqa qarab
tahlanadi.
80
rRNK
Mononukleotidlar
o’zaro
3
1
→5
1
fosfodiefir
bog’i orqali
ketma ket bir
tekislikda
birikgan bo’ladi
Zanjir turli qismlarida
spirallashgan shaklida
bo’ladi
Ribosoma
skeleti.
Tayoqcha yoki
kalava shaklida
bo’ladi
Almashinuv jarayonida biologik ahamiyatga ega bo‘lgan
tRNK ning
ikkilamchi qurilishi ustida batafsil to‘xtalib o‘tish lozim.
t RNK ning ikkilamchi qurilishi
RNK ning ikkilamchi qurilishi
-
―beda bargi‖ ko‘rinishiga ega. U tRNK
ning ma‘lum bir qismlaridagi zanjirning ichki komplementar nukleotidlarining
juftlashishi oqibatida kelib chiqadi.
tRNK ning nukleotidlar orasida vodorod bog‘lari
hosil qilmaganlari
sirtmoq yoki ilmoq (petlya) shaklida yoki to‘g‘ri chiziqli bo‘g‘in hosil qiladi.
tRNK quyidagi struktur qismlarga ega:
1. Aksteptor qismi
– to‘rtta chiziqli joylashgan nukleotidlardan tashkil
topgan, ulardan uchtasi tRNK ning barcha turida bir xil joylashgan bo‘ladi.
Ketma – ket Sitozin Sitozin Adenozin ya‘ni – SSA ko‘rinishiga ega.
SSAdenozinning 3¹ - OH
gidroksil guruhi erkin, har doim ochiq bo‘lib, aminokislotaning karboksil guruhi
bilan bog‘lanadi va oqsil sintezlanadigan ribosomalarga yetkazib beradi.
2.
Antikodonli ilmoq
(sirtmoq) - odatda ettita nukleotiddan hosil bo‘ladi.
Har bir tRNK maxsus antikodon saqlaydi. tRNK ning antikodoni
komplementarlik asosida mRNK ning kodoni bilan birikadi.
81
3.
Psevdouridilli ilmoq
(sirtmoq) - 7
ta nukleotiddan va albatta
psevdouridil kislotasi qoldig‘idan tuzilgan bo‘ladi. Bu sirtmoq tRNK ni
ribosoma bilan birikishida qatnashadi.
4.
Digidrouridilli
yoki
D-ilmoq
(sirtmog‘i) - odatda 8-12 ta nukleotiddan
tuzilgan bo‘lib, bularni orasida digidrouridil ham uchraydi. Taxmin qilishlaricha
D-sirtmoq ARS-aza ta‘sir etayotgan payitda ishtirok etadi. Aminoastil – tRNK –
sintetaza aminokislotalar o‘zining transport RNK sini tanishida qatnashadi.
5.
Qo’shimcha ilmoq
(sirtmoq) – har xil tRNK larni nukleotidlar miqdori
(soni) va hajmiga qarab shakillantiradi.
7.3. Nuklein kislotalarning fizik-kimyoviy xossalari
Nuklein kislotalarning fizik-kimyoviy xossalari
ularni molekulyar massasi
kattaligiga va qurilish darajasiga bog‘liq.
Nuklein kislotalarga quyidagi belgilar xos:
1. Kolloid va osmotik xossalari
2. Eritmalarini juda qovushqoqligi va zichligini yuqori bo‘lishi
3. Optik xossalar
4. Denaturatsiyaga uchrashi
Kolloidlik xossalari hamma yuqori molekulali birikmalar uchun xos.
Eritilayotgan payitda nuklein kislotalar bo‘kadi va kolloidlarga o‘xshash
qovushqoq eritmalarni hosil qiladi. Gidrofilligi asosan fosfatlarga bog‘liq.
Eritmalarda nuklein kislotalar kislotali xossalarni yaqqol namoyon qiladigan
polianion shaklida uchraydi. Fiziologik pH da nuklein
kislotalar polianion
bo‘lib, ular qarama – qarshi zaryadli oqsil va anorganik ionlar bilan qoplangan
bo‘ladi. Ikki ipdan tuzilgan nuklein kislotalarning eruvchanligi bir ipli
formalariga qaraganda ancha past.
Do'stlaringiz bilan baham: