Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

Replikatsiyaning molekulyar mexanizmi 
 
Replikatsiyaning molekulyar mexanizmi uch xil bo‘ladi:
1) Konservativ
- DNK ning zanjiri uzilmasdan ikkilamchi (spiral) zanjir 
hosil bo‘ladi. 
2) Yarim konservativ -
ona DNK zanjiri uzilib, gidrolizlanib, alohida 
yakka zanjirlar hosil bo‘lib, ularning har biriga komplementarlik printsipi 
asosida yangi zanjir birikib, ikkita qiz zanjir hosil bo‘ladi. 
3) Dispersiv
- ona DNK zanjiri teng ikkiga yoki bir vaqitning o‘zida bir 
necha bo‘laklarga bo‘linadi. Bu tur kam uchraydi. 
1957 yilda Meselson va Stal tirik organizm uchun DNK replikatsiyasining
yarim konservativ mexanizm bo‘yicha genetik axborotni ko‘chirish xosligini 
aniqlashdi. 
8.3. Replikatsiya mexanizmi.
(DNK dan yangi o’xshash DNK nusxasini hosil qilish) 
Replikatsiya
jarayoni murakkab bo‘lib, hujayra bo‘linishi ya‘ni mitoz 
vaqtida kuzatiladi. 
DNK ning replikatsiyasi ko‘p bosqichli bo‘lib, replikatsiya amalga oshishi 
uchun quyidagi sharoitlar zarur. 
1) Qurilish materiali sifatida dezoksiribonukleoziduchfosfatlar (dATF, 
dGTF, dSTF, dTTF) bo‘lishi kerak; 

---

84 
2) DNK ning qo‘sh spiralining yechilishi; 
3) Zatravka (tomizg‘i) hosil bo‘lishi kerak - (buning uchun ATF, GTF, STF, 
UTF zarur)
4) Zatravka hosil bo‘lishi va DNKni yangi polinukleotid zanjirini hosil 
qilish uchun zarur fermentlar bo‘lishi (geraza, xelikaza, DNK polimeraza I, II, 
III) kerak. 
Ma‘lumki, hozirgi kungacha replikatsiya jarayoni haqida to‘liq va aniq 
ma‘lumotlar yo‘q. Lekin ilmiy asosda o‘rganilgan replikatsiya jarayonining 
barcha bosqichlari juda tez va juda aniqlik bilan kechadi. 20 ta replikativ ferment 
va omillardan iborat bo‘lgan ko‘mpleksni DNK-replikaza sistemasi yoki 
replisoma deb ataladi. 3 xil DNK-polimeraza –I, II, III mavjud. DNK zanjiri 
elongatsiyasiga DNK-polimeraza III javobgar. DNK-polimeraza I, III 
fermentativ faollikka ega bo‘lishlaridan tashqari ular 5
1 
– 3
1
va 3
1 
– 5
1 
ekzonukleaz faollikka ega. Shu munosabat bilan DNK oxiridan nukleotidlarni 
uzib tashlashlarini DNK polimeraza- I
bajaradi.