Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

CО
2,
NH
3
, 
mochevina, β-alanin
va 
β-aminoizomoy kislota
. Shuni takidlash lozimki 
pirimidinlarning gidrolitik parchalanish yo‘li β-alanin hosil bo‘lishining asosiy 
yo‘li bo‘lib, keyinchalik anserin va karnozin sintezi uchun manba bo‘lishi 
mumkin. Yoki siydik bilan chiqariladi.
Ma‘lumki, β-alanin hayvon to‘qimasida keyinchalik so‘nggi parchalanishga 
uchraydi. Hayvon to‘qimasida spetsefik aminotransferaza ochilgan, u β-alanin va 

---

218 
piruvatlar orasidagi transaminlanishni katalizlaydi. Ushbu qaytar reaktsiya 
jarayonida α-alanin va formilatsetat sintezlanadi (malat kislotaning yarim 
aldegidi).
23.3. Oqsillar va aminokislotalar almashinuvining boshqarilishi. Azot 
balansi. 
Odam organizmiga tushayotgan oziqa oqsilini yoki oqsilli oziqa 
moddaning tushishi azot balansiga bog‘liq. Biror bir almashmaydigan 
aminokislotaning oziqa ratsionida bo‘lmasligi yoki yarim almashmaydigan 
aminokislotalarning tushmasligi oqsil sintezini buzilishiga olib keladi. Bu boshqa 
almashadigan, almashmaydigan aminokislotalarga ham taluqli chunki u ham oqsil 
sintezlanishida ishtirok etadi. 
Oddiy diffuziya yo‘li orqali to‘qimadan, to‘qima oldi suyuqliklaridan va 
qondan aminokislotalar erkin (qiynalmasdan) o‘tadi. Qondan organ to‘qimalarga 
tanlab (asosan bosh miyaga boradi) taqsimlanadilar. Tanlab taqsimlanish 
mexanizmi aniq emas. Aminokislotalarning balansining boshqarilishi bo‘lishi 
mumkin: 
1) ichak epiteliyasidan aminokislotalarning transporti (so’rilishida); 
2) pereferik to’qima (to’qima ichiga o’tishi);
3) buyrak kanalchalari (rearbsorbtsiya)da bo’ladi. 
Aminokislotalarni membrana transporti insulin bilan stimullanadi. Bundan 
tashqari insulin va shunga o‘xshash gormonlar biosintez reaktsiyalarida
aminokislotalarning ishlatilish tezligini o‘zgartirish mumkin yoki to‘qimalarda 
oqsillarni parchalanish tezligini o‘zgartirishi mumkin. Insulin, samototropin, 
tireoid gormonlar, jinsiy gormonlar fiziologik sharoitda, turli sintetik 
jarayonlarda, oqsil biosintezida, aminokislotalarning ishlatilishini ta‘minlaydi. 
Glyukokartikoidlar: oqsillarni parchalanishini, aminokislota hosil bo‘lishini; 
aminokislotalarning oqsil biosintezida ishlatilishini tezlashtiradi. 
Oqsillar azot tutuvchi moddalar bo‘lganidan, organizmda oqsil almashinuvi 
holatini va ovqat mahsulotlarining biologik qimmatini xarakterlovchi usullardan 
biri 
azot balansini
, ya‘ni organizmga ovqat bilan kirgan azot miqdori bilan 
undan ajralib chiqqan azot miqdori orasidagi farqni aniqlashdir. 
Sog‘lom, normal oqsilli ovqatlanishda azot muvozanati o‘rnatiladi, bunda 
azot kiritilishi uning sariflanishini to‘la qoplaydi.