Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

Umumiy mavzu: Gormonlar
2 ta ma‘ruzaga rejalashtirilgan ( 4 soat) 
REJA: 
24. Mavzu. Gormonlar va gormonsimon moddalar haqida tushuncha.
Gormonlarni ta‘sir qilish mexanizmlari. 
25. Mavzu. Markaziy va endokrin bez gormonlarini ta‘sir qilish mexanizmi va
biologik funktsiyalari 
24 – Mavzu: Gormonlar va gormonsimon moddalar haqida tushuncha. 
Gormonlarni ta’sir qilish mexanizmlari 
Reja:
24.1.
 
Gormonlar haqida tushuncha
24.2. Gormonlarni ta‘sir qilish mexanizmlari
24.1.
Gormonlar haqida tushuncha.
Gormonlar –moddalar almashinuvi va neyroendokrin boshqarilishida
katta ahamiyatga ega. Organizm ichki muhitining doimiyligini ushlab turuvchi 
va moddalar almashinuvini regulyatsiya qiluvchi sistemalardan biri gormonal 
sistemalardir.
Gormon o‘z sekretini bevosita qon oqimiga chiqaradigan barcha 
endokrin 
bezlar
– ichki sekretsiya bezlari ishini birlashtiradi. Bunday bezlarga 
qalqonsimon bez, qalqonsimon bez oldi bezi, jinsiy bezlar, buyrak usti bezi, 
oshqozon osti bezi, gipofiz, gipotalamus va boshqalar kiradi. Endokrin bezlar 
chiqaradigan sekretlar 
gormonlar
(yunoncha – harmaino – qo‘zg‘ataman, 
harakatga keltiraman, stimullayman ma‘nosini beradi) deyiladi. Gormonlar
hayot uchun zarur, organik biologik faol moddalar bo‘lib, oz miqdorda ishlab 
chiqariladi-yu, lekin organizmga kuchli ta‘sir ko‘rsatadi.
Gormonlarning o’ziga xos biologik belgilari. 
1. Ta‘sir etishning masofaliligi – ya‘ni effektor hujayralaridagi almashinuv 
va funktsiyalarini ma‘lum bir masofada boshqaradi;
2. Biologik ta‘sirning qat‘iy spеtsifikligi (o‘ziga xosligi) – ya‘ni har bir 
gormon o‘ziga xos ta‘sirga ega bo‘lib, bir gormoni boshqa gormon bilan to‘liq 
almashtirish mumkin emasligi. 
3. Yuqori biologik faollikka egaligi - kam miqdorda o‘z ta‘sirini namoyon 
qila oladi. Lekin organizm hayotini saqlab qolish uchun juda kam miqdorda 
hatto milligrammda yеtarli bo‘ladi.
Endokrin bezlardan tashqari ba‘zi to‘qima hujayralari ham, endokrin 
funktsiyaga ega boladi. Ular gormonlarga o‘xhshash xossaga ega bo‘lgan 
biologik faol moddalarni ishlab chiqaradi. Ammo ularning ta‘siri mahalliy
xaraktеrga ega, ya‘ni ishlab chiqarilgan joylarda ta‘sir etadilar. Bu moddalar 
gormonoidlar yoki mahalliy gormonlar dеb ataladi. Gormonoidlar – oshqozon – 

---

221 
ichak trakti hujayralaridan ajralib, hazm qilish jarayonini boshqaradi. 
Organizmda endokrin bez 2 ga bo‘linadi. 1. Markaziy bez gormonlari. 2. 
Pereferik bez gormonlari.