Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Pifagor  (eramizdan  590  yil  ilgari  yashagan)  mashhur  faylasuf-matematik 

bo’lib, tirik narsalarning hammasi urug’dan paydo bo’ladi degan fikrni olg’a surgan. 

Alkmeon  Krotonskiy  o’zining  fan  sohasidagi  ko’zatishlariga  asoslanib,  birinchi 

bo’lib,  miya  aqlning  fikrlash  markazi  ekanligini  aytdi.  Keyinchalik  atoqli  yunon 

olimi Anaksagar miyani kesib o’rgandi. 

Gippokrat (eramizdan 460-377 yil ilgari yashagan) vrach o’z ko’zatishlari va 

tekshirishlari  asosida  yozgan  72  ta  asaridan  2000  yil  mobaynida  foydalanib  keldi. 

Uning «Qadimgi meditsina to’g’risida», «Havo, suv va boshqa zaminlar to’g’risida», 

«Suyaklarning  sinishi  to’g’risida»  kabi  asarlari  shular  jumlasidan.  Bundan  tashqari, 

yurak  va  qon  tomirlarning  tuzilishini  o’z  asarlarida  bayon  etdi.  Gippokrat    yurakda 

muskul  qavati  borligini  bilgan.  Gippokrat  murdani  yorib  o’rganish  din  tomonidan 

butunlay  taqiklangan  bir  davrda  bosh  suyaklardan  ba’zi  birlarini  (ayniqsa,  tepa 

qismidagi  suyaklarini)  o’rganib,  bosh  suyaklari  ichining  ilma-teshik  ekanini  va  bu 

suyaklar  bir-biri  bilan  choklar  yordamida  birlashganini  aniqlagan.  Gippokrat 

organizmdagi  muskullarning  alohida-alohida  ekanligini  inkor  qilib,  gavdani  faqat 

muskul qismiga ajratdi. Nervlarni. paylarda farq qila olmadi, arteriyada, havo yuradi 

deb  faraz qildi.  Qon tomirlar  esa paylar  orqali tarqaladi,  shu  tomirdagi  qonning bir 

qismi  ter  bo’lib,  gavdaning  sirtiga  chiqadi,  qolgan  qismi  esa  organizmning 

rivojlanishi  uchun  sarf  bo’ladi  deydi.  Aristotel  nervlar  bilan  paylarnish  boshqa-

boshqa  ekanini  aniqladi,  ba’zi  arteriyalarning  aortadan  boshlanipshni  bildi  va 

organizm qon, yog’, tog’ay, suyak to’qimalaridan iborat deb yozdi. 

Aristotelning fikricha, nervlarning ichi kavak bo’lib (rogo) bosh miyada hosil 

bo’ladigan  hayot  ruhi  esa  yurakning  chap  qismida  qon  bilan  havodan  hosil  bo’lib, 

aorta  va  uning  tarmoqlari  orqali  organizmga  tarqaladi.  U  yurakni  uch  bo’limga-

kameradan iborat deb hisobladi, qon aylanish sistemasini aniq bila olmadi, noto’g’ri 

tushundi. 

Gerofil  bosh  miyaning  tuzilishini,  uning  qorinchalarini,  pardalarini,  tomir 

chigallarini,  vena  bo’shliqlarini  va  nervlarini  tekshirgan  qon  tomirlarini  paylardan, 

arteriyani venadan ajratgan va juda mayda qon tomirlar borligini aniqlagan. Bundan 

tashqari,  o’n  ikki  barmoq  ichak,  prostata  bezi,  ichak  charvilaridagi  limfa  tomirlar, 

ko’zdagi shishasimon tana, qon tomirlar, tursimon pardalar va o’pka venalarini kashf 

etgan.  

Galenning anatomiya sohasidagi xizmati katta uning suyaklar, klassifikatsiyasi 

va boylamlari haqidagi ma’lumotlari hozirga qadar o’z ahamiyatini saqlab kelmoqda. 

U bir qancha muskullarni uzi tekshirgan va ularning qisqarishlarini nervlarga va bosh 

miyaga aloqadorligini aniqlagan. 

Galen  bosh  miyaning  bo’limlarini,  uning  venasini  hamda  orqa  miyaning 

tuzilishini  aniqlagan.  U  12  juft  bosh  miya  nervlaridan  7  juftini  bayon  etdi.  Bular 

ko’ruv nervi, ko’zni harakatlantiruvchi nerv, uch shoxli nerv, tanglay nervi, eshitish 

nervi, yuz nervi va adashgan (til osti nervi) nervlardir. 

PDF created with pdfFactory trial version 

www.pdffactory.com

---

 

7