Umumiy gigiyena va ekologiya tibbiyot kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Agar xona havosidagi karbonat angidrid gazining miqdori

0. 
   07—0,1% dan ortiq bo‘lsa, havo yoqimsiz hidga ega bo‘ladi va organizm funksional holatining yomonlashuvi sodir bo‘lishi mumkin.
   

Ozon (O3) gazi atmosfera havosi tarkibida doimo bo‘ladi. Uch atomli kislorodning birikuvidan tashkil topgan ozon molekulasini gollandiyalik fizik Van Marum aniqlagan. Ozon juda past haroratda qotadi va eriydi, oson parchalanadi, hidi xlor hidiga o‘xshab ketadi.
Ozon bahor va yozda ko‘payib, kuzda kamayadi. U

20. 
    25 km balandlikda yerni ultrabinafsha nurlardan saqlovchi qavat hosil qiladi. Ozon momaqaldiroq paytida hamda quyosh- ning ultrabinafsha nurlari ta’sirida, shuningdek, juda ko‘p suv va qatronli moddalar bug‘langanda (dengiz va okean qirg‘oq- lari, tog‘ va o‘rmonlarda) atmosferaning pastki qavatlarida oz miqdorda hosil bo‘ladi. Atmosfera havosida ozonning me’yor- da bo‘lishi uning tozaligini ko‘rsatadi. Agar havoda ozon gazi
    

0. 
   02 mg m³ ga yetsa, kishi organizmiga salbiy ta’sir etadi.
   

Ozon inson va hayvon hayotida ijobiy taraflari bilan asqo- tadi. Ozon inson va hayvonlarni ko‘r bo‘lib qolishdan asraydi. Gap shundaki, ko‘z qobig‘idagi to‘r pardaga yomon ta’sir ko‘rsatadigan ultrabinafsha nurlarni atmosferada tutib qoladi. Ultrabinafsha nurlar odatdagidan ko‘proq bo‘lsa, unda ko‘z gavharining faoliyati buziladi. Shu tufayli ham Yer kurrasi ustida qalinligi atigi 10 millimetrgacha keladigan ozon qatlami ultrabi- nafsha nurlarning ma’lum qismini ushlab qolib, ko‘zni anchagina muhofaza qiladi. Agar havoda ozon me’yoridan kam miqdorda oshsa, kishi lohas bo‘ladi, charchaydi, boshi og‘riydi. Agar kon- sentratsiyasi me’yoridan ko‘payib ketsa, ko‘ngil ayniydi, burun- dan qon keladi, ko‘zi yallig‘lanadi, yurak mushaklarida jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi, hatto halokatga olib borishi ham mumkin.
Azot va inert gazlar guruhi. Azot atmosfera havosining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, odatiy sharoitlarda odam organizmi uchun indiferentdir. Organizmda u qon va to‘qima suyuqliklarida erigan holatda mavjud bo‘ladi, ammo kimyoviy reaksiyalarda ishtirok qilmaydi. Biroq, azotning fiziologik roli atmosfera bosimi oshishi bilan o‘zgaradi.
Bunday sharoitlarda azotning nerv-mushak koordinatsiya- sining buzilishini keltirib chiqarishi va narkotik ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan. 100 m chuqurlikda 5 daqiqa mobaynida bo‘lgan g‘avvoslarda bosh aylanishi, hayajonlanish, eslab qolish qobiliya- tining susayishi, gallutsinatsiya kabi hollar kuzatilgan. Nafas olish uchun geliy-kislorod aralashmasini qo‘llash orqali ko‘rsatib o‘tilgan hodisalarning oldini olishga va tushish chuqurligini oshirishga imkon beradi.
Atmosfera havosining ifloslanishini gigiyenik ta’rifi. Atmosfera havosining ifloslanishi XX asrning ikkinchi yarmida sanoat ishlab chiqarishi, elektr energiyasi iste’moli va motorli transportning har xil turlaridan foydalanishning jadal o‘sish sur’atlari bilan ifodalanadigan ilmiy-texnika taraqqiyoti davrida ayniqsa, dolzarb masala bo‘lib qoldi. Sanoat chiqindilarining sifat va miqdoriy o‘zgarishi shaharlar havo basseynining sanitariya muhofazasi masalalarini ko‘ndalang qo‘ydi.
Atmosfera havosining ifloslanishi aholi salomatligining yomonlashuvi, atmosfera musaffoligining buzilishi va ko‘rish uzoqligining kamayishi, o‘simliklaming shikastlanishi singari bir qator zararli ta’sirlarni yuzaga keltirishi mumkin. Turarjoylar havosi xalq xo‘jaligini industrlashtirish va avtomobil trans- portining rivojlanishi natijasida turli aralashmalar: zaharli gazlar

•