Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

11.Daryolar qanday manbalar hisobiga to’yinadi
Дарёлар тўйинишининг асосий манбаи атмосфера ёғинларидир, ёмғир кўринишида тушган ёғинлар ер юзасида оқим ҳосил қилади ва дарёлар тўйинишининг бевосита манбаи бўлади.Агар ёғин қор кўринишида ёғса, у ер сиртида йиғилиб, ҳаво ҳарорати кўтарилгач эрийди. Қорнинг эришидан ҳосил бўлган сувлар ҳам дарёлар тўйинишида қатнашади. Ер юзасининг баланд тоғли қисмига ёққан қорлар бир ёз мавсумида эриб улгурмайди, натижада у ердаги қор заҳирасини бойитиб, доимий қорликлар музликларни тўйинтиради. Ана шу баланд тоғлардаги асрий қорликлар ва музликлар суви дарёлар тўйинишининг яна бир манбаи ҳисобланади.
ёмғир сувлари ҳамда қор ва музликларнинг эришидан ҳосил бўлган сувларнинг бир қисми ер остига сизилиб, грунт ва ер ости сувларига қўшилади. Ер ости ва грунт сувлари ҳам дарё ўзанига секин асталик билан қўшилади, натижада дарёларда доимий сув бўлиши таъминланади.
Шундай қилиб, дарёлар тўйинишининг тўрт манбаи мавжуддир:
- ёмғир сувлари;
- мавсумий қор қопламининг эришидан ҳосил бўлган сувлар;
- музликларнинг эришидан ҳосил бўлган сувлар;
- ер ости сувлари.
Юқорида айтилган манбалардан ҳосил бўлиб, дарёларга қўшиладиган сув миқдори турли ҳудудларда турлича қийматларга эга бўлади. Бу миқдор дарё ҳавзасининг иқлим шароитига боғлиқ ҳолда йил фасллари бўйича ўзгариб туради.
12. Yer yuzasidagi suvlar va ularning yer kurrasida taqsimlanishiga tarif bering.
Yer sirtining okeanlar va dengizlar suvlari bilan qoplangan yuzasi
umumiy nom bilan Dunyo okeani deb ataladi. U planetamizning suv
qobig‘i-gidrosferaning asosiy qismidir. Gidrosfera Dunyo okeanidan
tashqari quruqlikdagi suvlar-daryolar, ко‘liar va muzliklardan, atmosferadagi suv bug‘laridan, tuproqdagi namlikdan, yer osti suvlaridan tashkil topgan.
Yer kurrasi umumiy maydoni (510 mln.km2)ning 361 mln.km2
yoki 71 foizini Dunyo okeani egallagan. Quruqliklar yuzasi esa 149 mln.km2 yoki uning 29 foizini tashkil etadi. Quruqlikdagi barcha ichki suv havzalarining yig‘indi maydoni uning umumiy maydonining 3 foizidan kamrog‘ini, muzliklar esa taxminan 10 foizini tashkil etadi.Yer kurrasidagi suvning umumiy hajmi 1mlrd 386 mln.km3 dan ortiq. Bundan 1 mlrd 338 mln.km3 qismi Dunyo okeanida, 234 mln. km3 Yer po‘stida, 26 mln.km3-muzliklarda, 176 ming km3 ko‘llarda, 2,1 ming km3 esa daryolardadir Yer kurrasidagi chuchuk suvlaming umumiy zahirasi 35 mln.km3 deb baholanadi va bu qiymat Yer sharidagi umumiy suv hajmining 2,3 foizini tashkil etadi. Chuchuk suvlaming 68 foizidan ko‘prog‘i Antarktida va Grenlandiya muzliklarida, 30 foizi esa yer osti suvlaridan iboratdir. Hozirgi paytda foydalanish imkoniyati mavjud bo‘lgan chuchuk suvlaming miqdori Yerdagi umumiy suv hajmining taxminan 0,3 foizini tashkil etadi.